Η ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ ΣΗΝ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗ 19ος αρχες 20ου αιωνα

Το 1828 ήρθε από τη Σάμο στη Σύρο το πρώτο τυπογραφείο, του Ι. Σφοίνη ενός δασκάλου που ήρθε από τη Σάμο, και έστησε ένα μικρό τυπογραφείο στη σημερινή πλατεία Μιαούλη. Το τυπογραφείο του ήταν μικρότατο και το δούλευαν μόνο 2 άτομα, αυτός και ένας τυπογράφος από τη Χίο. Το 1831 προστέθηκε και το τυπογραφείο των Ν.Γραβινού και Ι.Γαρουφαλλή. Από αυτό το τυπογραφείο θα προέλθει ένα από τα πρώτα σχολικά εγχειρίδια αριθμητικής, του Γεώργιου Παπά Σταματίου Χαρτουλάρη, το «Απάνθισμα Αριθμητικής» που εξεδόθη το 1831. Από το τυπογραφείο αυτό, όταν η επιχείρηση θα πουληθεί στον Ιωάννη Λεκάτη, θα προέλθει ο εξοπλισμός του πρώτου τυπογραφείου που θα λειτουργήσει στη Σάμο από το 1832.Έως το 1836 ιδρύθηκαν άλλα πέντε τυπογραφεία. Των Ν. Βαρότση, Ι. Γαρουφαλή, Γ. Μελισταγούς, Γ. Πολυμέρη και του αμερικανού ιεραποστόλου Ρόβερτσον.
Τους παλαιότερους αυτούς τυπογράφους, που είχαν μάθει την τέχνη στη Βενετία, την Τεργέστη ή και τη Βοστώνη, διαδέχτηκαν, μετά το 1845, οι Ν. Βαρβαρέσος, Μ. Περίδης, Γ. Χάλαρης, Ν. Φρέρης και κυρίως o Συριανός Ρενιέρης Πρίντεζης, που έφερε το 1868 και το πρώτο ταχυπιεστήριο. Τη μεγάλη παράδοση συνεχίζουν σήμερα τα τυπογραφεία Γ. Βακόνδιου, Αδελφών Βουτσίνου.Τους παλαιότερους τυπογράφους, που είχαν μάθει την τέχνη στη Βενετία, την Τεργέστη ή και τη Βοστώνη, διαδέχτηκαν διάφοροι νέοι μετά το 1845 και κυρίως o Συριανός Ρενιέρης Πρίντεζης, που έφερε το 1868 και το πρώτο ταχυπιεστήριο.

Εγκατέστησε τυπογραφείο στην πλατεία (σήμερα πλατεία Μιαούλη), όπου βρίσκεται σήμερα και η εξέδρα μουσικής, ένα παράπηγμα στο οποίο εργαζόταν, εκτός του διευθυντού, και κάποιος Χίος που είχε ασκήσει την τέχνη στην πατρίδα του στο τυπογραφείο που λειτουργούσε υπό την διεύθυνση του Γερμανού Bayscheffer.
Το 1831 επίσης δημιουργήθηκε το τυπογραφείο του Ν. Γραβινού, Πελοποννησίου και Ιωάννη Γαρουφαλή Σαμίου, στο οποίο εκδόθηκαν βιβλία στα οποία αναγραφόταν πρώτο το όνομα του τυπογράφου, πράγμα που μιμήθηκαν και ο Σφοίνης και ο Βαρότσης, και που δεν έκαναν στις πρώτες εκδόσεις των.
Τα τυπογραφεία όμως των Σαμίων Σφοίνη και Γαρουφαλή περιεπλάκησαν και τα δύο σε δίκες, του μεν πρώτου με τον Νικόλαο Παπαδούκα για την ελληνογαλλική εφημερίδα «Ελληνική Μέλισσα», για την οποία ετύπωσε έξι ή επτά φύλλα, του δε δευτέρου με τους κληρονόμους Άνθιμου Γαζή, για την ανατύπωση του ελληνικού λεξικού, του οποίου εδημοσίευσε και αγγελία.
Αποπειράθηκαν μεν να τα διατηρήσουν ο Σάμιος ιερομόναχος Καλλίνικος Γεωργιάδης που γνώριζε την τυπογραφία από την Κωνσταντινούπολη, ο οποίος έγινε μετά εισηγητής της αλληλοδιδακτικής μεθόδου στην πατρίδα του και ο φαρμακοποιός Αθανάσιος Φ. Κρίνος, αλλά απέτυχαν, γι’ αυτό και μετακόμισαν στη Σάμο, οπότε ο Κρίνος μεταβίβασε το τυπογραφείο στο Βαρότση.

Τις μήτρες έφτιαχνε κάποιος Χατζής που καταγόταν από την Ήπειρο και ήταν χρυσοχόος. Ο Κωνσταντίνος Δημήδης που προαναφέρθηκε και ο Γερμανός Κάρολος Χάρτμαν, χημικός χρυσοχόος και σφραγιδογλύπτης ασκούσαν αυτήν την τέχνη μέχρι το 1837 στη Σύρο.

Στην Σύρο Τυπώνονται οι Πρώτες Εφημερίδες.

Στα προαναφερθέντα τυπογραφεία εκδόθησαν οι πρώτες εφημερίδες της Σύρου, τα «Περίεργα» το 1832 – κυκλοφόρησε ένα μόνο φύλλο – η ελληνογαλλική «Ελληνική Μέλισσα» το 1832, ο «Ερμής» το 1837, η «Μούσα» του Γεωργίου Δ. Ρήγα το 1838 και άλλες.

Το 1836 έκανε τυπογραφείο στη Σύρο ο Γεώργιος Πολυμέρης, που το μετέφερε μετά από λίγο στην Αθήνα, για να ξαναγυρίσει το 1838 και να το διατηρήσει μέχρι το 1864.

Σχεδόν συγχρόνως ο Παντελής Κ. Παντελής από την ‘ Ύδρα αγόρασε το τυπογραφείο του Αμερικανού Ροβερτσών και το εγκατέστησε στην οδό Ασπασίας, πίσω από την Καθολική Εκκλησία. Κι αυτός μετώκησε στην Αθήνα το 1842, αφού πούλησε το τυπογραφείο του στο δικηγόρο Ιωσήφ Ησαία που το μετονόμασε σε «Φιλελεύθερον» και το λειτούργησε μέχρι το 1961 με διευθυντή τον Θεμιστοκλή Πρόδρομο, τον Παναγιώτη Πύργο και τελευταίο τον Νικόλαο Σωτηρόπουλο, τον γνωστό σε μας Γαριβάλδη.

Την επόμενη περίοδο (1840-1850) νέα τυπογραφεία έκαναν την εμφάνισή τους. Το 1845 του Νικολάου Βαρβαρέσου που διατηρήθηκε μέχρι το 1894. Το 1849 έγινε το τυπογραφείο των Μ. Π. Περίδου και Π. Γ. Μαίμου, αυτά δε που υπήρχαν ήδη, εξελίχθησαν πολύ, λόγω της κατάργησης του μονοπωλίου της εκτύπωσης διδακτικών βιβλίων, της σχετικής ελευθεροτυπίας που προέκυψε από το σύνταγμα του 1844 και της γενικής κίνησης των γραμμάτων με τους χιλιάδες μαθητές και των δύο φύλων, οι οποίοι έρχονταν στη Σύρο να εκπαιδευτούν απ’ όλη την Ελλάδα, στα δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτήρια. Μέσα στην πάλη των τοπικών φατριών τότε, ο Τύπος έπαιξε σοβαρό ρόλο και γενικότερα στα κρατικά θέματα. Και αυτοί που διάβαζαν τον «Ερμή» και τον «Αίολο» εκείνης της εποχής, δεν μπορούν να μην θαυμάσουν το θάρρος με το οποίο γράφονταν.

Υπάρχουν έγγραφα στα οποία φαίνεται ότι οι πρώτοι πολιτευόμενοι στην ιδιαίτερη πατρίδα μας σέβονταν ιδιαίτερα την κοινή γνώμη, την οποία εκπροσωπούσαν οι δύο προαναφερόμενες εφημερίδες.

Πρέπει ακόμα να αναφέρουμε ότι οι τότε διευθυντές τυπογραφείων δεν ήταν απλοί τεχνίτες, αλλά άνδρες που διακρίνονταν στα γράμματα και για την κοινωνική τους θέση. Ο Γαρουφαλής, π.χ., ήταν δημογέροντας στη Σάμο το 1828, ο Σφοίνης πριν από την επανάσταση ήταν διδάσκαλος στην Πάτμο, δημογέροντας και γραμματέας της συνέλευσης της πατρίδας του, το δε 1831 είχε ιδρύσει σχολείο στη Σύρο, και διετέλεσε και μέλος της εφορίας του πρώτου φιλολογικού συλλόγου στη Σύρο το 1833.

Στην Ερμούπολη ακούγεται για πρώτη φορά η Λήξη ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ.

Ο Συριανός Ιωάννης Ισιδωρίδης Σκυλίτσης, ο μεταφραστής των «Αθλίων» και ιδρυτής της «Ημέρας» στην Τεργέστη, είναι ο πρώτος που μεταχειρίστηκε τη λέξη δημοσιογράφος, στην αίτησή του την 10η Ιανουαρίου 1841 στο δήμαρχο Ερμουπόλεως για την πολιτογράφησή του. Αυτός ήταν αρχικά απλός στοιχειοθέτης στον «lωνικόν Παρατηρητήν» στη Σμύρνη, μετά δε έγινε συντάκτης και ιδιοκτήτης.

Επίσης ο Δημοσθένης Ν. Βρατσάνος είχε τυπογραφείο στη Σύρο. Όπως δε προκύπτει από τα βιβλία της εδώ Αγγλοαμερικανικής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, φαίνεται ότι ο Χρίστος Νικολαΐδης από τη Φιλαδέλφεια εργάστηκε στο εδώ τυπογραφείο της ως μεταφραστής και ότι ο γνωστός ποιητής Χρίστος Αναστασιάδης ο Παρμενίδης εργαζόταν ως τυπογράφος το 1839 στη Σύρο.

Οι παλιοί Ερμουπολίτες γνώριζαν ότι ο Γεώργιος Πολυμέρης δεν ήταν μόνο τυπογράφος, που έμαθε αυτή την τέχνη στη Βοστώνη της Αμερικής και γνώριζε ακόμη την Αγγλική, Γαλλική και άλλες γλώσσες, είχε δε και δίπλωμα διδάκτορος της Νομικής.

Στη δραστηριότητα αυτού και την επιμονή του οφείλεται η διά νόμου κατάργηση, το 1851, του μονοπωλίου των διδακτικών βιβλίων, αφού ανακίνησε το ζήτημα ως δημοσιογράφος και το υποστήριξε αυτό στα δικαστήρια και στη Βουλή ο τότε βουλευτής Σύρου Γεώργιος Ναύτης. Ακόμη ο Πολυμέρης είχε δημοσιεύσει σειρά ολόκληρη αγγλικών διδακτικών βιβλίων, λεξικών και άλλων χρήσιμων βιβλίων που τότε υπήρχε μεγάλη έλλειψη.

Άλλος λόγιος Ερμουπολίτης που είχε τυπογραφείο και ταχυπιεστήριο από το 1869 και μέχρι το 1870, ήταν ο Περίδης από την Κρήτη, που σπούδασε την τέχνη στη Μελίτη. Αυτός ήταν συγγραφέας λεξικών και άλλων βιβλίων.

Το 1856 έκανε τυπογραφείο στην Ερμούπολη, κοντά στο ρωσικό προξενείο, ο Ιωάννης Πρίντεζης, ο οποίος εργαζόταν με τον Απόστολο Κουκούλα. Ήταν εξοπλισμένο με τα τελειότερα της εποχής μηχανήματα. Με πρόχειρους υπολογισμούς, στο τυπογραφείο του Μ. Πρίντεζη τυπώθηκαν βιβλία και φυλλάδια περίπου τετρακόσια πενήντα και βρισκόταν στη συλλογή του Ανδρέα Χούμη, ο οποίος επί 30 χρόνια συγκέντρωνε όλα τα τυπογραφικά έργα που τυπώθηκαν στη Σύρο και ανήλθαν μέχρι το 1900 σε χίλια διακόσια περίπου.

Μεταξύ των ανωτέρω βιβλίων, τέλεια στον όγκο και την απλότητα της τυπογραφικής εργασίας που γινόταν στο τυπογραφείο του Πρίντεζη, τυπώθηκε το 1867 σε τρεις χιλιάδες αντίτυπα το ναυτικό σύγγραμα του Άγγλου Νόρτε ο «Νέος Πρωρεύς», που διασκευάστηκε από τον Ιορδάνη Μαυρομάτη. Για τους λογαριθμικούς πίνακες αυτού, έφεραν από την Ευρώπη ιδιαίτερα τυπογραφικά στοιχεία που κόστισαν τότε πάνω από 7.000 δρχ.,- ποσό σοβαρό για την εποχή του – άλλα βιβλία αναλόγου σπουδαιότητας, π.χ. το «Απάνθισμα της ναυτικής» του ίδιου συγγραφέα, 1872, το ελληνικό ημερολόγιο του Ιωάννη Κ. Χούμη, 1871 με 40 εικόνες και διάφορα άλλα.

Στο τελειοποιημένο τυπογραφείο του Πρίντεζη τυπώνονταν για 6 τουλάχιστον χρόνια ανελλιπώς η τακτική έκδοση της «Ιατρικής Προόδου» του ιατρού Ιωάννου Φουστάνου, σε ελληνογαλλική γλώσσα, ανά δεκαπενθήμερο, σε τρεις χιλιάδες και πλέον αντίτυπα.

Η Τυπογραφία στην Σύρο είναι τόσο τέλεια που συζητιέται σε όλο τον πλανήτη. Αρχίζουν οι μεγάλες Βραβεύσεις.

Στο ζενίθ της τυπογραφικής καλλιτεχνίας, όχι μόνο στη Σύρο αλλά και σε όλη την Ελλάδα, τυπώνεται σε Συριανό Τυπογραφείο το σύγγραμμα του πρίγκιπα Δημητρίου Ροδακανάκη. Γι’ αυτό έφεραν επίτηδες από την Ευρώπη ειδικό χαρτί και μελάνη υψηλής ποιότητας και εικόνες των ένδοξων Ιουστινιανών που φωτοχαλκογραφήθηκαν από τον παγκοσμίου φήμης καλλιτέχνη Καίσαρα Δανέζη με άλλα ειδικά τυπογραφικά στοιχεία. Με αποτέλεσμα να βάλει τον καθένα σε αμφιβολία για το αν αυτό τυπώθηκε στην Ελλάδα.
Το τυπογραφείο αυτό τιμήθηκε σε ελληνικές και παγκόσμιες εκθέσεις με τρία αργυρά βραβεία: στο Παρίσι το 1900, στη διεθνή των Χανίων το 1900 και στην Δ’ Ολυμπιακή των Αθηνών το 1888 και με τιμητικό έπαινο την Παγκόσμια Έκθεση των Παρισίων, το 1889.

Ένα ακόμη τυπογραφείο λειτούργησε στην Ερμούπολη, το ονομαζόμενο της «Πατρίδος», του Γεωργίου Χάλαρη, από το 1865. Σ’ αυτό τυπωνόταν η ομώνυμη εφημερίδα, η παλαιότερη από τις επαρχιακές όλης της Ελλάδας. Το 1870 απέκτησε τυπογραφείο ο Νικόλαος Φρέρης, που δημοσίευσε πολλά βιβλία και μάλιστα διδακτικά.

Τον ίδιο χρόνο, ο Ιταλός Λωρέντζο Δενάπολι συνέστησε με την υποστήριξη του Ιωάννου Χούμη λιθογραφείο με τελειότατο μηχανήματα, στο οποίο τυπώθηκαν επισκεπτήρια, επικεφαλίδες γραμμάτων και συναλλαγματικών, καλλιγραφίες, χάρτες και τίτλοι μετοχών των τότε ασφαλιστικών εταιρειών. Αυτό μεταφέρθηκε στην Αθήνα το 1871.

Ωστόσο το λιθογραφείο του Ιωάννου Κ. Χούμη διατηρήθηκε από το 1862 μέχρι το 1887 και εξέδωσε εκατοντάδες βιβλίων, πολλά από τα οποία εκδόθηκαν και σε 10.000 αντίτυπα, όπως π. χ. «Καινή Διαθήκη» προς χρήση των δημοτικών σχολείων, τα υπό του «Συλλόγου των Ελληνικών Γραμμάτων» εγκριθέντα «Διηγήματα» και οι «Μύθοι» του Ανδρέα Κ. Χούμη κ.ά.

Τέλος, αναφέρουμε ότι τελικά έμεινε στη Σύρο ένα μόνο συστηματικό βιβλιοπωλείο μέχρι το 1901, το οποίο ιδρύθηκε από τον Πέτρο Μέμο το 1848 και μετέπειτα διευθυνόταν από το γιο του Γεώργιο.

Σημείωση: Οι εφημερίδες που δημοσιεύονται ανήκουν στη Βιβλιοθήκη του κ. Γεωρyίου Δολιανίτη

Το αφιέρωμα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «δημοσιογραφία & τύπος» (Τεύχος 12 – Σεπ-Οκτ-Νοε 2006)

Από το 1828 κυκλοφορούσαν εφημερίδες με πλούσια ύλη. Από την κοινωνική ζωή μέχρι κριτική στα βιβλία τα λογοτεχνικά, θεατρικά ποίηση και πεζά. Τα χέρια που μολύβια έπιαναν, γνώσεις πολλές είχαν… Ειδήσεις από όλον τον κόσμο. Η κάθε εφημερίδα είχε τη δική της γραμμή και το δικό της ύφος. Άλλη για πλοία έγραφε, άλλη για οικονομικά και για πολιτικά, για καλλιτεχνικά και δικαστικά. Ακόμη για θρησκεία και για φιλοσοφία.