ΚΑΙ ΕΛΑΧΙΣΤΟΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ? ΓΙΑΤΙ ΚΑΝΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΔΕΝ ΓΝΩΡΙΖΕΙ ΤΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΣΥΝΕΒΕΙ ΣΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΗΝ ΜΟΙΡΑΙΑ ΕΚΕΙΝΗ ΝΥΚΤΑ. Ο ΛΟΓΟΣ: …. ΠΟΛΙΤΙΚΗ…ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΛΕΦΤΑ… ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΤΟ ΠΟΛΥ ΕΝΔΕΙΑΦΕΡΟΝ ΑΥΤΟ ΑΡΘΡΟ ΚΑΙ ΘΑ ΚΑΤΑΛΑΒΕΤΕ
Οι οικογένειες των τραγικών θυμάτων δεν πήραν καμιά αποζημίωση”, λέει ο ερευνητης Αλ. Ξυλάκης
Αναμεσα στους νεκρούς του “Χειμάρα”, 39 η 78 (παλι εδω δεν ξερουμε τον ακριβη αριθμο) ήταν κομμουνιστές που μεταφέρονταν στους τόπους της εξορίας τους. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες όσων σώθηκαν, για να μη μπορούν να δραπατεύσουν, οι φύλακές τους τους είχαν δέσει στο αμπάρι, ασφαλίζοντας τα χέρια τους με χειροπέδες.
Το «ΧΕΙΜΑΡΡΑ» ήταν 42 χρόνων όταν βυθίστηκε στον Ευβοϊκό κόλπο, στις 18.1.1947, παρασύροντας στο βυθό 383 ανθρώπους μεταξυ αυτων 78 κομμουνιστές πολιτικους κρατουμενους, που μεταφέρονταν στον Πειραιά με χειροπέδες οι οποιοι πνιγηκαν τραγικα χωρις να μπορεσουν να βοηθηθουν η να βοηθησουν τον εαυτο τους αφου εμειναν αλυσοδεμενοι μεσα στο πλοιο που βυθιζοταν.
Το πιο πολύνεκρο, μετά το 1940, ναυάγιο στον Ελληνικό θαλάσσιο χώρο έγινε στις 20-1-1947.
Υπάρχουν πολλες εκδοχές για το ναυάγιο, περα οτι προσεκρουσε σε ξερα, όπως ότι προσέκρουσε σε μαγνητική θαλάσσια νάρκη ή ότι έγινε σαμποτάζ.
Μεχρι σημερα κανεις δεν ξερει το ακριβως συνεβη.
Από τους 612 επιβάτες του πνίγηκαν 391 και διασώθηκαν 221. Ανάμεσα στους διασωθέντες και ο διατελέσας δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Ντίνος Κοσμόπουλος.
Ανάμεσα στους πνιγέντες ο φωτορεπόρτερ της Νίκης του 40, Ακερμανίδης, ο διατελέσας Δήμαρχος Πόρου Δημήτριος Αριστ. Σαμπάνης, μέλη της φρουράς του τότε διαδόχου, πολιτικοί εξόριστοι και άλλοι.
Μέχρι σήμερα δεν έχει διευκρινιστεί αν το πλοίο προσέκρουσε σε μαγνητική θαλάσσια νάρκη, αν έγινε σαμποτάζ, ή αν λόγω της ομίχλης που επικρατούσε, έπεσε στα βράχια.
Το πλοίο προερχόταν από τις γερμανικές επανορθώσεις προς την Ελλάδα, και το εκμεταλλευόταν το Ελληνικό Δημόσιο.
Για την απώλεια του πλοίου το Ελληνικό Δημόσιο εισέπραξε 70.000 λίρες Αγγλίας από την Ασφάλεια.
Στη δίκη που έγινε ο β πλοίαρχος Μπέρτολς τιμωρήθηκε με φυλάκιση είκοσι μηνών και ο α πλοίαρχος Μπελέσης με φυλάκιση 15 μηνών με αναστολή.
Ο τότε Ποριώτης Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας Θεόδωρος Κιζάνης τους τιμώρησε με στέρηση του διπλώματος, 9 μήνες τον πλοίαρχο και έξι μήνες τον ύπαρχο. Μικρότερες ποινές επέβαλε σε μηχανικούς.
«ΠΟΥ ΑΚΟΥΣΤΗΚΕ ΝΑ ΠΝΙΓΟΥΝ 300, ΑΝ ΜΗ 400, ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΝΑΜΙΣΙ ΜΟΛΙΣ ΜΙΛΛΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΤΗ ΚΑΙ ΜΕ ΘΑΛΑΣΣΑ ΗΣΥΧΗ; ΑΝ ΥΠΗΡΧΑΝ ΤΟΣΑ ΣΩΣΙΒΙΑ ΟΣΟΙ ΚΙ ΟΙ ΕΠΙΒΑΤΕΣ, ΔΕΝ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΠΝΙΓΗ ΟΥΤ’ ΕΝΑΣ. (…) Η ΠΕΡΙΦΡΟΝΗΣΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΕΠΙΒΑΤΗ, ΠΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΦΟΒΕΡΟ ΠΡΑΓΜΑ ΝΑ ΤΟΝ ΣΤΡΙΜΩΧΝΟΥΝ Μ’ ΑΛΛΟΥΣ 580, ΕΝ ΓΝΩΣΕΙ ΟΤΙ ΑΝ ΣΥΜΒΗ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑ Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ, ΔΕΝ ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΜΟΝΑΧΑ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΕΙΝΑΙ, ΦΕΥ!, ΠΑΤΡΟΠΑΡΑΔΟΤΗ…», ΑΝΕΦΕΡΕ ΣΕ ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ ΤΟΥ, ΥΠΟΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΩΣ… ΦΟΡΤΟΥΝΙΟ, Ο ΣΠ. ΜΕΛΑΣ.Το «ΧΕΙΜΑΡΑ» αναχωρεί από τη Θεσσαλονίκη στις 8.30 το πρωί του Σαββάτου 18 του Γενάρη 1947, με προορισμό το λιμάνι του Πειραιά. Στις 4.10 το πρωί της Κυριακής, και όταν το πλοίο βρίσκεται 1,5 μίλι από το ερημονήσι Καβαλλιάνοι και 14 μίλια από τη Ραφήνα, ένας ισχυρός κρότος ακούγεται δημιουργώντας τρόμο στους επιβάτες. Ακολουθεί πανικός. Πενήντα πέντε λεπτά αργότερα, στις 5.05, ο πλοίαρχος, Σπύρος Μπιλίνης, δίνει διαταγή να εγκαταλειφθεί το πλοίο.
«Αρπάχτηκα από μια καουτσουκένια σχεδία και ενώ το καράβι βούλιαζε με την αριστερή μπάντα, βρέθηκα στη θάλασσα», περιγράφει ο Γ΄ ασυρματιστής του πλοίου, κ. Φρέρης, σε εφημερίδες της εποχής. «Βούλιαξα και εγώ. Κάποια γυναίκα με κρατούσε από τα πόδια. Ενώ βυθιζόμουν, κρατώντας όσο μπορούσα την αναπνοή μου και ενώ με παρέσυρε η δίνη που έκανε το “ΧΕΙΜΑΡΑ“, κουνώντας χέρια και πόδια βρέθηκα στον αφρό.
Το πόρισμα από τις ανακρίσεις που διενήργησε η Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Ναυτικών Ατυχημάτων κατέληξε πως το πλοίο δεν κινούνταν επί της ορθής πορείας με αποτέλεσμα να προσκρούσει στη βραχονησίδα «Γάιδαρο».Δεμένοι με χειροπέδες!
Στο «ΧΕΙΜΑΡΑ», και κάτω από τη συνοδεία χωροφυλάκων, μεταφέρονται και 39 κομμουνιστές πολιτικοί κρατούμενοι, με τελικό προορισμό την εξορία στη Λήμνο. Ανάμεσά τους βρίσκεται και ο Νικ. Ζαγουρτζής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ.
Στο βιβλίο «Ηρωες και Μάρτυρες» (εκδόθηκε το 1954 στο εξωτερικό) αναφέρεται: «Ο Νικ. Ζαγουρτζής πνίγηκε στο δρόμο προς την εξορία, στο ναυάγιο του “Χειμάρα“. Τον είχαν δεμένο οι χωροφύλακες με χειροπέδες, ακόμη και την ώρα που το πλοίο βυθιζόταν…»!
Από τους 39 κρατούμενους, σώθηκαν οι δέκα. Σε κανέναν από τους διασωθέντες δεν επιτράπηκε να περιγράψει στους δημοσιογράφους τα όσα έζησε. Λίγες μέρες αργότερα, οι επιζήσαντες συνελήφθησαν και εξορίστηκαν.
Η Εκτελεστική Επιτροπή της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας δύο μέρες μετά το ναυάγιο έβγαλε ανακοίνωση με την οποία καταγγέλλονταν η αδράνεια του κράτους, τόσο για την περισυλλογή των πτωμάτων όσο και για την περίθαλψη των διασωθέντων.
Ενας από τους επιζήσαντες του ναυαγίου, ο Αλέκος Ξυλάκης,που μεταφερόταν μαζί με άλλους 35 συντρόφους του στην εξορία, θυμάται:
“Επιβιβαστήκαμε στο “Χειμάρρα” στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατά τις 7 το πρωί. Μόλις ξεκίνησε το πλοίο, εμείς οι πολιτικοί κρατούμενοι διαμαρτυρηθήκαμε γιατί μας είχαν δεμένους. Μετά την επίμονη στάση μας, ήρθε ο καπετάνιος και είπε στους αστυνομικούς να μας λύσουν. Τα προβλήματα άρχισαν μόλις το πλοίο βγήκε από τον Θερμαϊκό. Επαθε βλάβη και για κάποιο χρονικό διάστημα ήμασταν ακυβέρνητοι. Στη 1 τα ξημερώματα της Κυριακής φθάσαμε στη Χαλκίδα και σε λίγο το “Χειμάρρα” απέπλευσε. Μετά από λίγες ώρες το πλοίο συγκλονίστηκε από μια τρομερή έκρηξη. Επακολούθησε πανικός. Δε λειτουργούσε τίποτε. Επικράτησε απόλυτο σκοτάδι. Το “Χειμάρρα” ήταν ακυβέρνητο. Ολοι οι πολιτικοί εξόριστοι είχαμε συγκεντρωθεί στο κατάστρωμα. Ενας σύντροφός μου, ο Αριστείδης, είχε μία λάμπα θυέλλης και την άναψε. Ο Παναγιώτης ο Τάρπογλου έρχεται και μας λέει ότι τα αμπάρια γεμίσανε νερό. Από ένα κιβώτιο παίρνουμε σωσίβια. Βγάζω τα ρούχα μου, το φοράω και ζητάω από τους άλλους συγκρατούμενούς μου να κάνουν το ίδιο. Το καράβι απότομα γέρνει αριστερά και αρχίζει να βυθίζεται. Ανέβηκα στην κουπαστή και έπεσα στη θάλασσα. Στο μεταξύ πολλές ναυαγοσωστικές βάρκες άρχισαν να αναποδογυρίζουν γιατί ήταν υπερφορτωμένες. Οι στιγμές ήταν εφιαλτικές. Από όλα τα σημεία ακούγονταν σπαρακτικές κραυγές βοήθειας. Κολυμπώ μερικά μέτρα και βλέπω τη λάμπα να τρεμοσβήνει και ακριβώς την ώρα εκείνη το πλοίο να χάνεται. Καθώς κολυμπούσα προς την ακτή ένιωθα κάθε λίγο τα σώματα των πνιγμένων που ανέβαιναν στην επιφάνεια του νερού. Μετά από ώρες έφθασα στην ακτή. Στις δέκα το πρωί πέρασε ένα καϊκι και όπως οι ναυτικοί με είδαν να στέκομαι γυμνός στην ακτή, ήρθαν κοντά μου”.
Τα ψαροκάικα και οι βάρκες που βρίσκονταν κοντά στο ναυάγιο περισυνέλεξαν δεκάδες ναυαγούς…
Τους οχτώ πολιτικούς εξόριστους γρήγορα η Ασφάλεια τους εντόπισε στα λιμάνια ή στα νοσοκομεία και τους συνέλαβε. Δύο μόνο μπόρεσαν να ξεφύγουν. Ο Σ. Κοντοστάθης και ο Αλ. Ξυλάκης, οι οποίοι γρήγορα ήρθαν σε επαφή με το Κόμμα στην Αθήνα. Αυτό κράτησε μέχρι τον Αύγουστο του ’47. Ωσπου…
“Μία μέρα του Αυγούστου πήγαμε επίσκεψη με τον Κοντοστάθη σ’ ένα συγγενικό του σπίτι στον Αγ. Μελέτιο. Εκεί μας έκαναν το τραπέζι. Κάποιος όμως με παρατηρούσε από πάνω ως κάτω. Με τι όρεξη να φας μετά από αυτό. Τους ευχαριστήσαμε και φύγαμε. Στο δρόμο λέω στο σύντροφο μου: “Στάθη, κάτι δε μ’ άρεσε σ’ αυτόν τον άνθρωπο. Φοβάμαι ότι πέσαμε σε χαφιέ”. Σύχναζα τότε σ’ ένα φαρμακείο στην οδό Αιόλου 101. Βλέπω σε μια στιγμή τον άνθρωπο που είχαμε συναντήσει στο συγγενικό σπίτι του Κοντοστάθη να περνάει μπροστά από το μαγαζί. Σε δύο λεπτά και πριν προλάβω να αντιδράσω με ακινητοποιεί με το πιστόλι του”.
Και ο Αλ. Ξυλάκης, σήμερα ογδόντα χρόνων, καταλήγει:
“Είκοσι μέρες με είχαν στην απομόνωση. “Σε δέρνουμε” μου έλεγαν “γιατί δεν πνίγηκες”. Ακολούθησαν 12 χρόνια εξορίας και φυλακής”.
Ξημέρωνε η Τρίτη 21 Ιανουαρίου 1947, όταν οι εφημερίδες των Αθηνών στα πρωτοσέλιδά τους ανήγγειλαν τη θλιβερή είδηση της βύθισης του ατμόπλοιου «Χειμάρρα» στον Νότιο Ευβοϊκό.
Μαρτυρία
Το «Χειμάρρα» ήταν το τελευταίο ατμόπλοιο της ελληνικής ατμοπλοΐας και, όπως έγραφε η εφημερίδα «Εμπρός» (φύλλο 583, 21.1.1947) του Δημ. Καλαποθάκη: «Ητο σκάφος 1.500 τόνων, πρώην γερμανικόν νοσοκομειακόν παραδοθέν εις την Ελλάδα υπό τύπον επανορθώσεων, και εθεωρείτο ως εν εκ των καλλιτέρων σκαφών του νέου εμπορικού στόλου».
Οι στιγμές που ακολούθησαν, μετά την πρόσκρουση του πλοίου, ιδιαίτερα τραγικές.
Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία του επιζώντα Συριανού ασυρματιστή του πλοίου, Γ. Φρέρη, στην εφημερίδα «Εμπρός» (φύλλο 583, 21.1.1947): «Κατά τις 4.15-4.20 άκουσα ένα δυνατό κρότο. Το καράβι χοροπήδησε. Νόμισα πως τινάχτηκε για μια στιγμή στον αέρα κι ύστερα ξανάπεσε στο νερό. (…) Από παντού ακούονται σπαρακτικές κραυγές γυναικών, κλάματα παιδιών, βλαστήμιες ανδρών. Άνθρωποι τρέχουν στο κατάστρωμα, χωρίς να βλέπει ο ένας τον άλλο, σπρώχνονται, κινούνται σ’ έναν απερίγραπτο πανικό. Οι φωνές σκεπάζονται από το σφύριγμα των σπασμένων σωλήνων του ατμού. Τα δευτερόλεπτα που περνούν, μεγαλώνουν την αγωνία. Η βία, η δύναμις του ισχυρότερου τυφλώνουν εις τον μεγάλον πανικόν. Ο σώζων εαυτόν σωθήτω»…
Έπειτα από μία ώρα περίπου, ο πλοίαρχος Μπέρτολς έδωσε το σύνθημα «εγκατάλειψις πλοίου». Το «Χειμάρρα» βούλιαζε. Και ο Φρέρης συνεχίζει:
«Τι έγινε, δεν περιγράφεται. Κοπαδιαστά, άνθρωποι με ουρλιαχτά πέφτανε στο νερό. Πόσοι γλύτωσαν; Από καμιά εξηνταριά που είδα μετά τη βύθισι του πλοίου ύστερα από κάμποση ώρα, ήσαν ζωντανοί μόνον 9. Μελάνιαζαν μέσα στο παγωμένο νερό. (…) Τα πτώματά τους, όσοι απόμεναν τα χρησιμοποιούσαν για σωσίβια, καθώς και άλλα εξαρτήματα του καραβιού που επέπλεαν».
Χρόνια αδυναμία
Οι αντιδράσεις για την τραγωδία και τη χαρακτηριστική χρόνια αδυναμία του ελληνικού κράτους να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε τραγικό περιστατικό, πολλές.
Εύστοχα τη σχολίασε ο Σπ. Μελάς -υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Φορτούνιο- σε χρονογράφημά του με τον τίτλο «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΒΕΛΤΗΡΙΑ». Γράφει -μεταξύ άλλων- ο Μελάς: «Πού ακούστηκε να πνιγούν 300, αν μη 400, άνθρωποι ενάμισι μόλις μίλλι από την ακτή και με θάλασσα ήσυχη; Αν υπήρχαν τόσα σωσίβια όσοι κι οι επιβάτες, δεν έπρεπε να πνιγή ούτ’ ένας. (…) Η περιφρόνηση στη ζωή του επιβάτη, που επιτρέπει αυτό το φοβερό πράγμα να τον στριμώχνουν μ’ άλλους 580, εν γνώσει ότι αν συμβή δυστύχημα η σωτηρία του θα είναι προβληματική, δεν παρατηρείται μονάχα σήμερα στην Ελλάδα. Είναι, φευ!, πατροπαράδοτη…».
Τελικά, στη δίκη που ακολούθησε, ο δεύτερος πλοίαρχος Μπέρτολς καταδικάστηκε σε φυλάκιση 20 μηνών και ο πλοίαρχος Μπελέσης σε φυλάκιση 15 μηνών με αναστολή.
Είναι το μεγαλύτερο ναυάγιο στη μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο ελληνική ιστορία, , κι όμως παραμένει σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένο, καθώς είχε την “ατυχία” ‘όχι μόνο να συμβεί μεσούντος του εμφυλίου – άλλες τραγωδίες απασχολούσαν την κοινή γνώμη-, αλλά και να αποτελέσει τον υγρό τάφο ομάδας κομμουνιστών εξόριστων, οι οποίοι δεν είχαν καν την ευκαιρία να προσπαθήσουν να γλιτώσουν, όπως θύμιζε ο “Ριζοσπάστης” μετά το ναυάγιο του “Σάμινα”.
Το “Χειμάρα”, επιβατηγό ατμόπλοιο, είχε ναυπηγηθεί στη Γερμανία το 1905 και είχε παραχωρηθεί το 1946 – ήδη 41 ετών- στην Ελλάδα, ως μέρος των πολεμικών αποζημιώσεων. Ήταν και αυτό πλοίο που είχε υποστεί μετασκευές.
Στις 19 Ιανουαρίου 1947, ημέρα Σάββατο, το Ε/Γ “Χειμάρα” πραγματοποιούσε το δρομολόγιο Θεσσαλονίκη- Πειραιάς. Έπλεε στο νότιο Ευβοϊκό, μεταφέροντας 544 επιβάτες και έχοντας πλήρωμα 86 ατόμων, όταν προσέκρουσε σε σύμπλεγμα βραχονησίδων. Βυθίστηκε σε ελάχιστο χρόνο, παρασύροντας στο θάνατο 383 η 391 ανθρώπους. Κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό είπαμε..
ΠΗΓΕΣ X.K. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.
Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 2 Φεβρουαρίου 2014
Του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΗ δρος Βυζαντινής Φιλολογίας στο ΑΠΘ, φιλολόγου.
