Οδός Θυμάτων Σπερχειού Η Άγνωστη Τραγική Ιστορία Ενός Ναυαγίου

Η εφημερίδα «Αετός» της Σύρου έγραφε σε ένα φύλλο της του 1945:

« Το ναυάγιον του πλοίου Σπερχειός.
Πνίγηκαν πολλοί Συριανοί, που ταξίδευαν προς την Σύρα για το Πάσχα, το πρώτο μεταπολεμικό.»

Τα πρώτα πλοία που χρησιμοποιήθηκαν μετά την απελευθέρωση στις γραμμές των Κυκλάδων ήταν πλοία του πολεμικού μας στόλου δεδομένου ότι ΟΛΑ τα ελληνικά επιβατηγά πλοία είχαν βυθισθεί στην διάρκεια του πολέμου.

Ήταν Μεγάλη Τετάρτη του 1945, όταν το Σπερχειός ένα από τα πρώτα επιβατηγά μεταπολεμικά πλοία βυθίστηκε παίρνοντας μαζί του στον υγρό τάφο πολλούς Συριανούς βυθίζοντας το νησί στο πένθος.
Κακιά μοίρα και δαιμονική βούληση θέλησε ο «Σπερχειός» να ταφεί στο Σαρωνικό, έχοντας ταξιδεύσει σε θάλασσες και θάλασσες και να παρασυρθεί στο βυθό και το θάνατο πολυάριθμα και διακεκριμένα μέλη – άνδρες, γυναίκες και παιδιά – της αθηναϊκής και νησιωτικής κοινωνίας μας. Πήγαιναν να περάσουν τις Πασχαλινές διακοπές στις Κυκλάδες και τα νησιά του Ανατ. Αιγαίου, τα οποία η σκλαβιά και η έλλειψη συγκοινωνιών, τόσο είχε στερήσει από τους Έλληνες. Πολλοί από τους επιβάτες ήταν αξιωματικοί του Ναυτικού οι οποίοι είχαν πολεμήσει τον εχθρό στη Μεσόγειο και σε άλλα μακρινά θαλασσινά πεδία μαχών. Ήταν και άλλοι ακόμη που κατάγονταν από τα νησιά και τώρα, ύστερα από χρόνια μαύρης ξενιτιάς, ξαναγύριζαν χαρούμενοι στη γενέτειρα.
Ζηλόφθονη μοίρα, αλίμονο, τους έγραφε να μη φθάσουν ποτέ. Να γλυτώσουν από τα πεδία των μαχών και να πεθάνουν δέκα βήματα έξω από τα σπίτια τους όταν για την πατρίδα είχε λήξει ο πόλεμος.

ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ;

Μετά τον πόλεμο πολλοί Έλληνες εφοπλιστές που είχαν χάσει τα πλοία τους που είχαν βυθιστεί για την υπηρεσία της πατρίδας από νάρκες η από εχθρικά υποβρύχια δέχθηκαν ως δώρο του κράτους πολλά παλιά ήδη χρησιμοποιημένα πολεμικά πλοία τα οποία μετασκεύασαν και τα έκαναν επιβατηγά για να τα βάλουν στις γραμμές ακτοπλοΐας που μετέφεραν επιβάτες και προϊόντα στα νησιά της Ελλάδας μας.

Το ελληνικό ναρκαλιευτικό Σπερχειός ήταν πρώην νορβηγικό φαλαινοθηρικό που επιτάχθηκε από το Βασιλικό Ναυτικό της Νορβηγίας με το όνομα NOBLE NORAH και διαρκούντος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου παραχωρήθηκε στο τότε ελληνικό Βασιλικό Ναυτικό στη Μέση Ανατολή.
Το πλοίο παραλήφθηκε από το Ελληνικό πολεμικό Ναυτικό τον Αύγουστο του 1943 για γρίππιση ναρκών (ναρκαλιεία) στις ακτές και προσβάσεις παρά την Αλεξάνδρεια και το Πορτ Σάιδ καθώς και για συνοδείες τοπικών νηοπομπών μεταξύ των δύο αυτών λιμένων και της Κύπρου.
Μετά την απελευθέρωση το Σπερχειός μετασκευάστηκε πρόχειρα όπως σχεδόν όλα τα τα λοιπά πλοία του Στόλου στον Πειραιά και χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες αποστολές καθώς και σε μεταφορά αξιωματικών υπαλλήλων και άλλων προσώπων στα νησιά του Αιγαίου, δεδομένου ότι ΟΛΑ όπως αναφέρω παραπάνω τα ελληνικά επιβατηγά πλοία είχαν βυθισθεί στην διάρκεια του πολέμου.
Σε ένα τέτοιο ταξίδι Μεγάλη Τετάρτη 2 Μαΐου του 1945 και ενώ έπλεε 5 ναυτικά μίλια βόρεια της Άκρας Ζούρβας της Ύδρας, στις 08.30 μ.μ. (20.30), λόγω υπερφόρτωσης ανατράπηκε και βυθίστηκε, γεμάτο επιβάτες, παρασύροντας στο βυθό περισσότερα από 50 άτομα (επιβάτες και μέλη πληρώματος). Το πλοίο είχε αποπλεύσει από Πειραιά με προορισμό Σύρο, Χίο, Μυτιλήνη και Σάμο. Κυβερνήτης του πλοίου ήταν ο έφεδρος ανθυποπλοίαρχος Δ. Βογιατζής. Στο ναυάγιο αυτό πνίγηκε και ο Πλοίαρχος του Β.Ν. Ι. Βλαχόπουλος που επέβαινε ως επιβάτης.

TO ΜΟΙΡΑΙΟ ΤΑΞΙΔΙ
Γύρω στις 17:00 της 2ας Μαΐου 1945, Μεγάλη Τετάρτη, ο «Σπερχειός» αποπλέει από τον Πειραιά με προορισμό τη Σύρο, τη Σάμο, τη Χίο, και τη Λέσβο. Μεταφέρει ιδιώτες και στρατιωτικό προσωπικό που πήγαιναν να γιορτάσουν το Πάσχα με τις οικογένειές τους. Κρατικά μέσα μεταφοράς στα νησιά υπήρχαν ελάχιστα τότε.

Επικρατούσε άπνοια, με γαλήνια θάλασσα. τίποτα δεν προαιώνιζε  το δράμα. Χαρά και ευφροσύνη διακατείχε τους 170-200 επιβάτες και το τραγικό βοηθητικό του στόλου, ως άλλο γκαζοζέν των αθηναϊκών συγκοινωνιών της εποχής, ξεκίνησε το μοιραίο ταξίδι.
Τρεις ώρες μετά τον απόπλου και ενώ το πλοίο βρισκόταν ανατολικά της Ύδρας αρχίζει να βρέχει, σιγά αρχικά για να ενταθεί κατόπιν. Αλλά όπως συμβαίνει συνήθως στα πελάγη, η βροχή δεν χάλασε τη γαλήνη του Σαρωνικού. Μετατράπηκε σε ελαφρά ευθαλασσία. Η βροχή, εν τούτοις, δημιούργησε ένα επικίνδυνο παράγοντα για το πλοίο. Οι επιβάτες που δεν χωρούσαν μέσα στο σκάφος αλλά βρίσκονταν στο κατάστρωμα για να την αποφύγουν, άρχισαν να μετακινούνται ανεξέλεγκτα δεξιά- αριστερά, επηρεάζοντας έτσι την ευστάθεια του πλοίου, παρά τις φωνές του πληρώματος. Ξαφνικά στις 20.45 ο «Σπερχειό» παρουσιάζει μόνιμη κλίση προς τα αριστερά, μικρή αρχικά, αυξανόμενη γρήγορα, με αποτέλεσμα να βυθιστεί μετά πέντε λεπτά, στις 20.50.

ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΥΓΡΗΣ ΚΟΛΑΣΗΣ
Επακολουθούν σκηνές σπαρακτικές. Ορισμένοι δεν κατορθώνουν ούτε αναπνοή να πάρουν. Άλλοι καταβροχθίζονται, κυριολεκτικά, από τη δίνη που δημιούργησε το βυθιζόμενο σκάφος. Στην περιοχή που εκτυλίσσεται το δράμα δεν βρίσκεται κανένα πλοίο για να βοηθήσει τους ναυαγούς. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά παλεύουν μέσα στη νύχτα και τη βροχή επί ώρες να κρατηθούν στην επιφάνεια. Σε ένα βαρέλι είκοσι ναυαγοί κρατιούνται για ώρες ολόκληρες μέχρις ότου το κρύο και η εξάντληση τους παραλύσει τα χέρια και βυθίζονται. Από αυτούς μόνο επτά σώζονται. Σε ένα άλλο ξύλο κρατιούνται οκτώ μέχρι το πρωί.

Μόνο τρεις τελικά μπόρεσαν να σωθούν. Για ώρες ακούγονται απέλπιδες εκκλήσεις σωτηρίας από γυναικόπαιδα και ναυαγούς που κινδυνεύουν να χαθούν.
Κοντά στις 2 μετά τα μεσάνυχτα μόλις φάνηκε να έρχεται προς τον Πειραιά το πετρελαιοκίνητο «Άγιος Σπυρίδων» του Καστρινάκη. Προς το σκάφος σπεύδει τότε κολυμπώντας, αφού συγκέντρωσε όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει, ένας από τους ναυαγούς, ο λιμενάρχης Σύρου Νταλιάνης, ο οποίος και το ειδοποιεί να προστρέξει για βοήθεια.
Πράγματι, ο «Άγιος Σπυρίδων» σπεύδει επί τόπου και αρχίζει το διασωστικό έργο. Μετά από έρευνες τεσσάρων ωρών κατορθώνει να περισυλλέξει 35 ναυαγούς που μεταφέρονται το μεσημέρι της 3ης Μαΐου στον Πειραιά.

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ

Βάσει των διαταγών του Ναυαρχείου ο επιτρεπόμενος φόρτος του «Σπερχειού» ήταν 40 επιβάτες επιπλέον του πληρώματος και 5 τόνοι φορτίου. Για το ταξίδι αυτό είχαν επιβιβαστεί 170-180 επιβάτες, ίσως και 200. Στην ανακριτική Επιτροπή που εξέτασε τις συνθήκες και τα αίτια του ναυαγίου κατατέθηκε – χωρίς αυτό να έχει επιβεβαιωθεί, όπως αναφέρει και ο Στυλ. Χαρατσής εξετάζοντας τα αρχεία της ΥΙΝ – ότι ο Ναύσταθμος είχε καθορίσει όρια φόρτου επιβατών για τα πλοία αυτά έως 350 για συνθήκες ηρεμίας, 250 για συνθήκες ευθασαλλίας και 150 για συνθήκες κυματισμού. Αριθμός υπερβολικός έστω και αν δεχθούμε ότι ο αριθμός αυτός αφορούσε πλόες από Ναύσταθμο Σαλαμίνας μέχρι Πειραιά, και όχι πλόες σε ανοιχτή θάλασσα, όπως ήταν ο τελευταίος.
Η πραγματικότητα πάντως παραμένει ότι το πλοίο ήταν φορτωμένο κατά περίπου, 84% – 128% παραπάνω από το κανονικό. Παρόλον όταν ναυπηγήθηκε στη Νορβηγία προοριζόταν για παράτολμα ταξίδια σε μακρινές θάλασσες, δεν έπαυε να είναι ένα ηλικιωμένο σκάφος 30 ετών, που στο συγκεκριμένο ταξίδι είχε υπερφορτωθεί. Αντιδρούσε κουρασμένα, βαριά και αργά στις μεγάλες γωνίες πηδαλίου. Ο πηδαλιούχος φαίνεται ότι δεν είχε εμπειρία και αδυνατούσε να κρατήσει σταθερή πορεία πλέοντας ζιγκζαγκ. Κάποια στιγμή, γύρω στις 20.50, αντιλαμβανόμενος ο κυβερνήτης τη μεγάλη εκτροπή από τη πορεία που πήρε το πηδάλιο, το έβαλε όλο προς τη μία πλευρά για να φέρει το πλοίο στη σωστή πορεία. Εικάζεται ότι η απότομη αυτή κίνηση του πηδαλίου δημιούργησε εγκάρσια κλίση στο σκάφος και για λόγους που δεν εντοπίστηκαν ποτέ, τα ελεύθερα φορτία του πλοίου – επιβάτες στο κατάστρωμα, αποσκευές- ευρισκόμενα ή μετακινηθέντα προς τη πλευρά αυτή, δημιούργησαν ζεύγος ανατροπής. Ενδεχομένως και θαλάσσιο ύδωρ που μπήκε από ανοιχτά φινιστρίνια από την πλευρά της κλίσης του σκάφους επιβάρυνε την κατάσταση. Κύριες αιτίες πάντως του δυστυχήματος θεωρούνται η υπερφόρτωση και η στοιβασία του φορτίου.

Ο ΦΡΙΚΑΛΕΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ
Ο ακριβής αριθμός των απολεσθέντων δεν έγινε ποτέ γνωστός. Κυμαίνεται από 88 έως 118 άτομα (Προσωπικό Πολεμικού Ναυτικού 28 άτομα. Άλλοι στρατιωτικοί και ιδιώτες 60-90). Σύνολο διασωθέντων 35 εκ των οποίων οι 9 ήταν πλήρωμα.
Η αβεβαιότητα αυτή οφείλεται στο ότι ένας σημαντικός αριθμός επιβατών είχαν επιβιβαστεί χωρίς να αναφέρονται στον επίσημο κατάλογο. Βέβαιον πάντως είναι ότι επί του «Σπερχειού» είχαν επιβιβαστεί περισσότερα από 170 άτομα. Κατ’ άλλους 180 ή και 200 ακόμη.
Ο κυβερνήτης έφεδρος ανθυποπλοίαρχος από καλοσύνη και φιλανθρωπία, υπέκυψε στις παρακλήσεις εκείνων που ζητούσαν να τους επιβιβάσει για να γυρίσουν στα νησιά τους, να γιορτάσουν τις Άγιες Ημέρες. Άλλωστε η εποχή ήταν τέτοια – πόλεμος, κακουχίες- που το ρίσκο ήταν κάτι που αναλάμβαναν οι άνθρωποι περισσότερο, από ότι στην ειρηνική περίοδο.
Μεταξύ των απολεσθέντων ήταν και ο Σουηδός Μάρτιν Νορδενστρέμ ηλικίας 68 ετών. Είναι αυτός που παραστάθηκε κατά την περίοδο της Κατοχής σε όλα τα δεινά των Ελλήνων και ανάλωσε όλες τις δυνάμεις του στον «Ερυθρό Σταυρό» για τη διάσωση των Ελληνοπαίδων. Για τον ίδιο σκοπό ταξίδευε για τη Σύρο.
Μεταξύ των απολεσθέντων από την οικογένεια των Πολεμικού Ναυτικού ήταν ένα από τα λαμπρά στελέχη της, ο Πλοίαρχος Ιωάννης Βλαχόπουλος και η σύζυγός του. Άριστος αξιωματικός αλλά και άνθρωπος που το Ναυτικό το θεωρούσε θρησκεία και όχι επάγγελμα. Είχε να επιδείξει δράση εξαιρετική εν ειρήνη και εν πολέμω. Κυβερνήτης του «Αβέρωφ», τον οδήγησε υπό τραγικές συνθήκες στην Αλεξάνδρεια με την αποδημία του Στόλου. Παρά το βαθμό του Πλοιάρχου ζήτησε στη συνέχεια και ανέλαβε Κυβερνήτης των Αντιτορπιλικών «Β. Όλγα» και «Κανάρης» για να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του πυρός. Όταν μετά έγινε διοικητής αντιτορπιλικών με έδρα στην ξηρά, θέλοντας τη δράση και όχι τους τίτλους, επέβαινε στα αντιτορπιλικά ως απλός επιβάτης, όταν επρόκειτο να μετάσχουν σε επιχειρήσεις.
Λάτρης της ιδέας της μεταλαμπάδευσης της αγάπης προς τη θάλασσα, μετά τον πόλεμο, συνεργάσθηκε επί πολύ με την ΕΘΕ, βοηθώντας στο έργο της. Ατυχή μοίρα του έμελλε όμως να πνιγεί έξω από την Ύδρα μετά τον πόλεμο, αφού κατά τη διάρκειά του είχε οργώσει τις θάλασσες αντιμετωπίζοντας κατά μέτωπο το θάνατο. Το ΠΝ το οποίο τόσο βαριά αισθάνθηκε την απώλειά του και δεν μπόρεσε να τον συνοδεύσει στην ύστατη κατοικία του, ετίμησε τη μνήμη του στις 12 Μαΐου 1945 με σεμνή επιμνημόσυνη δέηση στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση, όπου ο Ναύαρχος αρχηγός Μεζεβύρης εκφώνησε επιμνημόσυνο λόγο.

Το ναυάγιο του «Σπερχειού» κάλυψε με νέφος βαθιά οδύνης τον ψυχικό ορίζοντα της ελληνικής κοινωνίας και της οικογένειας του ναυτικού τη στιγμή που όλοι ήταν τόσο χαρούμενοι από την αίσια εξέλιξη του πολέμου από τον οποίον τόσα δεινά είχαν υποστεί.

Ο πλοίαρχος καταδικάστηκε σε ανθρωποκτονία εξ αμελείας στις 3 Ιουνίου 1945.

Εις μνήμη των συριανών νεκρών του ναυαγίου κεντρική οδός της Ερμούπολης ονομάστηκε οδός Θυμάτων Σπερχειού.

Γράφει:O δημοσιογράφος και Ιστορικός Παναγιώτης Κουλουμπής

Πηγές. Του Αντιναυάρχου (ε.α.) Ξενοφώντος Μαυρογιάννη ΠΝ. Αρχεία Πολεμικού Ναυτικού..