ΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΣΜΥΡΙΔΑΣ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟΥ ΚΑΣΙΔΗ – ΓIΑΤΙ ΕΜΕΙΝΑΝ ΜΥΣΤΗΚΑ ΑΥΤΑ ΤΑ ΟΡΥΧΕΙΑ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΑΦΕΘΗΚΑΝ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΟΥΝ ΚΑΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΤΗΚΕ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΣ- ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΠΟΙΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΡΓΑΖΟΤΑΝ ΟΙ ΣΜΥΡΙΔΕΡΓΑΤΕΣ – ΓΙΑΤΙ Η ΣΜΥΡΙΔΑ (ΚΟΙΝΩΣ ΣΜΙΡΙΓΛΙ) ΘΕΩΡΟΥΤΑΝ ΥΨΙΣΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ – ΗΤΑΝ Η ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΞΑΓΩΓΙΜΟ ΠΡΟΙΟΝ ΠΟΥ ΠΑΡΗΓΑΓΕ ΠΟΤΕ Η ΕΛΛΑΔΑ- ΓΙΑΤΙ ΠΑΡ ΟΛΑ ΑΥΤΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΓΚΑΤΕΛΕΙΨΕ ΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΟΡΥΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΑΠΙΣΤΥΤΑ ΠΟΙΟΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑΛΕΥΜΑ; – ΠΟΣΟ ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΙ ΗΞΕΡΑΝ Η ΑΚΟΥΓΑΝ ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΠΟΥ ΕΖΗΣΑΝ ΑΠΟ ΚΟΝΤΑ ΕΚΕΙΝΗ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ – ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΠΙΖΟΝΤΩΝ ΣΥΡΙΑΝΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΣΤΑ ΜΕΤΑΛΛΕΙΑ ΚΑΙ ΖΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΣΤΗΝ ΣΥΡΟ. ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΕΡΓΑΤΕΣ ΚΡΑΤΟΥΣΑΝ ΜΥΣΤΗΚΗ ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕ ΟΡΚΟ – ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ ΑΥΤΟΣ Ο ΜΥΣΤΗΚΟΣ ΟΡΚΟΣ – ΤΟ ΠΑΡΑΞΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΚΑΙ Η ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ.
ΜΙΑ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΣΠΑΝΙΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ ΠΟΥ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΒΓΑΙΝΟΥΝ ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΕΝΑ ΘΕΜΑ ΠΟΥ ΕΡΕΥΝΑΤΑΙ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΙΣΤΡΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΥΡΟΥ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙΣ ΑΛΛΟΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΥΤΕ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΙΣΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΣΥΡΟΥ ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΓΡΑΨΕΙ ΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΑΓΝΩΣΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.
«Το σμυρίγλι περιέχει κορούνδιο (Al2O3), είναι το δεύτερο ορυκτό σε σκληρότητα μετά το διαμάντι και καθήκον έναντι των προγόνων μας και των παιδιών μας είναι να δώσουμε τέλος στην εγκατάλειψη του ορυκτού και των εγκαταστάσεων».
Ας δούμε τι είναι ακριβώς Η Σμύριδα και γιατί ήταν τόσο σημαντική από την αρχαιότητα ως σήμερα.
Τα χωράφια και τα βουνά τη Σύρου μπορεί να είναι άγονα, όμως σε κάποια βουνό η Υσρος αλλά και οι Κυκλάδες όμως κρύβουν έναν θησαυρό: Την Σμύριδα, πέτρα που λειαίνει γυαλί και μέταλλο. Το σµυρίγλι είναι γνωστό από την αρχαιότητα . Η ύπαρξη του πολύτιµου πετρώµατος στην αρχαιότητα χρησιµοποιήθηκε για την τελική µορφοποίηση καλλιτεχνικών δηµιουργηµάτων όπως είναι τα κυκλαδικά ειδώλια. Στα χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας,άρχισε για πρώτη φορά η ιδέα εξόρυξις της. Η Νάξος έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα Σμυριδας στα βουνά της αλλά οι άνθρωποι αρχίζουν να ψάχνουν και στα αλλά νησιά. Με έκπληξη ανακαλύπτουν ότι σε όλες τις Κυκλάδες υπάρχει. Τα βουνά είναι γεμάτα από αυτήν. Αρκεί να στηθούν και να σκαφτούν ορυχεία και να αρχίσει η εξόρυξη της. Στην Σύρο δεν έχουμε πληροφορίες πότε ξεκίνησε ακριβώς η εξόρυξη της Σμυριδας. Πιθανώς περίπου λίγο μετά την επανάσταση του 1821 αν και επειδή είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν την σμύριδα για να φτιάχνουν όπλα και σφαίρες υπάρχει πιθανότητα να έχει ξεκινήσει προς τα τέλη της Τουρκικής κυριαρχίας και μετά να συνεχίστηκε από Έλληνες αμέσως μετά την επανάσταση και να γιγαντώθηκε στην Μεγάλη Βιομηχανική έκρηξη και Άνθηση της Ερμούπολης αφού ξέρουμε πως υπήρχε και εργαστήριο στην Ερμούπολη πλέον που κατεργαζόταν Σμυρίγλι αν και ο μεγαλύτερος όγκος του μεταλλεύματος έφευγε εκτός Σύρου και εκτός Ελλάδος.
Στην Σύρο είχαμε Δυο Ορυχεία. Το Ένα είναι το γνωστό του Αγίου Δημητρίου το οποίο σήμερα έχει καταρρεύσει ολοσχερώς. Άρχιζε στην Γνωστή στόμα Της Χαρίκλειας της οποίας τον Μυθο θα διαβάσετε παρακάτω και έβγαινε ψηλό στο βουνό εκεί που βρίσκεται σήμερα το Εκκλησάκι της πανάχραντου. Εκεί ακριβώς σε ένα σπιτάκι γινόταν ο διαχωρισμός των χωμάτων και έβγαινε το «Μινεραλι» όπως το έλεγαν οι εδώ Συριανοί εργάτες. Το Άλλο ήταν ακριβώς από κάτω από τον Αγίο Δημήτριο. Σήμερα είναι απροσπέλαστο. Και αυτό έχει καταρρεύσει πλέον.
Η σμύριδα (καθαρεύουσα “σμύρις”, αγγλ. emery, γαλλ. émeri), το κοινώς λεγόμενο “σμυρίγλι”, είναι πέτρωμα που αποτελείται κυρίως από κορούνδιο (Al2O3) με ανάμιξη μαγνητίτη και προϊόντων χημικής αποσάθρωσης του τελευταίου, δηλαδή αιματίτη και λειμωνίτη. Ως επουσιώδη συστατικά μπορεί να περιέχει χαλαζία, σιδηροπυρίτη, μοσχοβίτη, τουρμαλίνη, βιοτίτη κ.ά.
Λάµψη: Αδαµαντώδης, υαλώδης. Χρώµα: ∆ιάφορα χρώµατα. Άχρωµο, καστανό, τεφρό, κυανό, κόκκινο, πράσινο, κίτρινο, πορτοκαλί, πορφυρό. Σκληρότητα: 9 Ειδικό βάρος: 3,9 – 4,1 Σχισµός: (0001), (10-11) αποχωρισµός, κογχώδης θραυσµός. ∆ιαφάνεια: ∆ιαφανές, ηµιδιαφανές. Τηκτικότητα: 7 Κρύσταλλοι πρισµατικοί που καταλήγουν σε πυραµίδες µε έντονες οριζόντιες ραβδώσεις στις πρισµατικές και πυραµιδικές έδρες. Συχνά είναι αποστρογγυλεµένοι ή βαρελοειδείς. Συσσωµατώµατα κοκκώδη, συµπαγή. Βρίσκεται σε µεταµορφωµένα κυρίως πετρώµατα (γνεύσιοι, σχιστόλιθοι) και ενίοτε σε πυριγενή φτωχά σε διοξείδιο του πυρίτιου (συηνίτες). Συναντάται συνήθως µε κυανίτη, σιλλιµανίτη, κορδιερίτη, µαρµαρυγίες, τουρµαλίνη, αγνητίτη, νεφελίνη, γρανάτη κ.ά. Επιστημονικο ονοµα: Κορούνδιο: από τις ινδικές λέξεις kauruntaka, kurundam, karand και τη σανσκριτική kurivinda = κόκκινο. Το χρώμα της σμύριδας είναι κυανόμαυρο ή, ορισμένες φορές, κατάμαυρο με πολύ μεγάλη σκληρότητα που πλησιάζει το 9 στην κλίμακα Mohs (λόγω του κορουνδίου που περιέχει). Απαντάται σε κρυσταλλοσχιστώδεις περιοχές συνήθως σε μορφή κοίτης (λεκάνης), φωλεάς ή και φλέβας. Τα κοιτάσματά της ως επί το πλείστον εντοπίζονται εντός στρωμάτων μαρμάρου και δολομίτη. Από τους αρχαιότατους χρόνους ήταν γνωστές οι ιδιότητες του πετρώματος αυτού και χρησιμοποιείτο ως λειαντικό και στιλβωτικό μέσο.
Η εμπορική αξία της σμύριδας εξαρτάται από την ομοιογένεια της μάζας της και κυρίως από την περιεκτικότητα σε κορούνδιο που θα πρέπει να κυμαίνεται από 54 – 82%. Με πρώτη ύλη αυτό, κυκλοφορεί στο εμπόριο σε μορφή σκόνης (για λείανση και στίλβωση υάλων, μαρμάρων, λίθων και μετάλλων) και με αυτήν κατασκευάζονται σμυριδόπανα, σμυριδοτροχοί και σμυριδοακόνια.
Οι ιδιότητες της σμύριδας είχαν ήδη χρησιμοποιηθεί στην αρχαιότητα. Το πέτρωμα αυτό χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή μυλοπετρών σε αλευρόμυλους. Κονιοποιημένο (κόκκοι διαφορετικών μεγεθών), χρησιμοποιείται ευρέως ως λειαντικό: στίλβωση λίθων όταν βρέχεται με νερό, ή μέταλλων όταν αναμειγνύεται με λάδι. Η κονιοποιημένη σμύριδα χρησιμοποιείται για κατασκευή σμυριδόπανου ή γυαλόχαρτου όταν χρησιμοποιείται σε επιφάνειες που καλύπτονται με κολλα.
Σαν σκόνη η σμύριδα αναμιγνύεται με ένα υγρό (νερό, έλαιο) για να δημιουργήσει μια πάστα που χρησιμοποιείται για το βούλωμα των δοχείων: το γυάλινο πώμα και το εσωτερικό του δοχείου προσαρμόζονται και με την πάστα σμύριδας η επαφή γίνεται τέλεια. Ένα μπουκάλι ή δοχείο βουλωμένο με σμύριδα σφραγίζεται, στην κυριολεξία. ερμητικά.
Στον Ελληνικό χώρο τα πλουσιότερα κοιτάσματα και τα καλύτερα από πλευράς ποιότητας, βρίσκονται στο βόρειο τμήμα της ανατολικής πλευράς της Νάξου απ’ όπου και εξορύσσεται και εξάγεται η γνωστή Σμύριδα Νάξου. Κοιτάσματα σμύριδας έχουν ανακαλυφθεί στα νησιά του Αιγαίου και ειδικά στις Κυκλάδες. Ομοίως στις νοτιοδυτικές ακτές της Μικράς Ασίας καθώς και στην Ιταλία.
Η σμύριδα ήταν το πρώτο εξαγώγιμο ορυκτό του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους και έτσι από τη σύσταση του το 1828 φρόντισε ώστε το ίδιο το δημόσιο να έχει την εκμετάλλευση αυτού του Ορυκτού . Οι σμυριδεργάτες , οι σμυροδορύκτες όπως επίσημα τους χαρακτηρίζει το ελληνικό δημόσιο , μπορεί να είχαν το αποκλειστικό προνόμιο της εξόρυξης του ορυκτού αλλά ποτέ δεν είχαν την δυνατότητα να το εκμεταλλευτούν .
Ακριβώς λοιπόν το ότι το Ελληνικό Κράτος ήταν ο απόλυτος διαχειριστής είναι και ο λόγος που ποτέ η σμύριδα δεν αξιοποιήθηκε πραγματικά . Το Ελληνικό Κράτος πάρα πολλές φορές , κρίσιμες για τα οικονομικά του αλλά και την αξιοποίηση της σμύριδας υποθήκευε τα κέρδη της εμπορίας του ορυκτού . Για να καταλάβει κανείς το μέγεθος του δανείου την ίδια περίοδο το μετοχικό κεφάλαιο της Εθνικής Τραπέζης ανερχόταν στα 8 εκατομμύρια δραχμές . Η υποθήκευση της σμύριδας δεν ήταν μόνο οικονομική , δεν ήταν μόνο ότι εισέπραττε τα κέρδη μια τράπεζα και όχι οι εργαζόμενοι , ήταν βασικά η αιτία στο να μην αναπτύσσεται ούτε ο τρόπος εξόρυξης ούτε η επιτόπου εκμετάλλευση της σμύριδας . Ακόμα και η αποθήκευση της γινόταν σε αποθήκες στη Σύρο γιατί εκεί είχε υποκατάστημα η Εθνική και έτσι μπορούσε να την διαχειρίζεται ευκολότερα για το συμφέρον της .
Όταν το 1897 το Ελληνικό Κράτος αποφάσισε να φτιάξει αποθήκες στη Νάξο για να γίνεται απευθείας εξαγωγή τότε ήρθε μια νέα υποθήκευση στον Διεθνής Οικονομικό Έλεγχο και για ακόμη μια φορά όλα πήγαν πίσω .
Η δουλειά στα ορυχεία είναι σκληρή, γίνεται με πρωτόγονα μέσα. Μέσα στην σκόνη χωρίς στην πραγματικότητα καμιά προστασία εκείνη την εποχή μέσα από ένα βρεμενο μαντίλι να καλύπτει το πρόσωπο παρέα με τα ποντίκια, τα μοναδικά ζώα που επιβίωναν στην περιοχή και μέσα στις στοές. Φωτισμός δεν υπήρχε ηλεκτρικός μόνο με λάμπες λαδιού που έκαναν ακόμα πιο δύσκολη την ατμόσφαιρα και την αναπνοή. Οι περισσότεροι οι εργάτες των ορυχείων αυτών πέθαιναν νωρίς από μολυβδίαση ή πνευμονοκονίαση, ασθένειες που εμφανίζονται σε ανθρώπους που εκτίθενται για χρόνια τη σκόνη και τις θανατηφόρες χημικές ουσίες των ορυχείων.
Οι σμυριδεργάτες εκείνα τα χρόνια , όπως και σήμερα ακόμα , στερούνται καθοδήγησης από μέρους του κράτους , τόσο στον τεχνικό τομέα όσο και στον οργανωτικό , για την έρευνα και εξόρυξη της σμύριδας .
Επιστημονική καθοδήγηση για την ανεύρεση νέων κοιτασμάτων δεν υπήρχε και δεν υπάρχει , έτσι οι σμυριδεργάτες πάνε σχεδόν στα τυφλά , παρορμούμενοι από το ένστικτό ή όνειρα ( όπως λέει και η παροιμία : όποιος πεινά θωρεί ψωμιά κι όποιος διψά πηγάδια ) και έκαναν ‘’απόπειρες’’ .
Η ‘’απόπειρα’’ δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια ερευνητική στοά , στην τύχη ανοιγμένη από ομάδα σμυριδεργατών σε κάποια περιοχή που κατά τις ενδείξεις ( ή κατά το όνειρο ) μπορούσαν να βρουν σμυρίγλι .
Εκείνος που είχε την έμπνευση άρχιζε κατά τρόπο σχεδόν συνωμοτικό (όλα γινόταν με απόλυτη μυστικότητα των μελών της συγκεκριμένης ομάδας που έκανε την απόπειρα) να οργανώνει την ομάδα (η ομάδα αυτή αποτελούσε και τους μετέπειτα μεριδιούχους του ορυχείου αν τελικά αυτό είχε σμυρίγλι) , καθόριζαν από την αρχή τα μερίδια στην παραγωγή , στις δαπάνες και στον τρόπο κάλυψης τους , τον τρόπο δουλειάς , τη θέση και το είδος δουλειάς του κάθε μεριδιούχου .
Αυτός ήταν και είναι ακόμα και σήμερα όπου υπάρχουν ακόμα Μεταλλεια Σμυριδας ο λόγος που τα μεταλλεία αυτά έμεναν στην μυστικότητα και στην αφάνεια οι εργασίες τους.
Πολλές απόπειρες δεν είχαν αποτέλεσμα . «μπορούσες να προχωρήσεις 100 μέτρα μάρμαρο για να βρεις τη φλέα (Φλεβα) να έχεις όλες τις ενδείξεις και ξαφνικά η φλεα να αποκοπτετε από αδιαπέραστη πέτρα η Μάρμαρο και να χάνεται και να μην την βρίσκουμε πότε και να πηγαίνει όλος ο χρόνος μας στον βρόντο» λέει ένας παλιός μεταλλορείχος.
Κάθε ορυχείο και κάθε τέτοια ομάδα ουσιαστικά , αναλάμβανε υποχρεώσεις πέρα από την εξόρυξη της σμύριδας όπως η συντήρηση κάποιου κελιού ή το φύτεμα δέντρων έξω από το ορυχείο . Για αυτό στον Αγιο Δημήτριο βλέπουμε να είναι γεμάτο το μέρος του Ορυχείου και ιδιαίτερα η Είσοδος του από δέντρα. Αξίζει επίσης να αναφερθεί πως το ορυχείο πέρα από την ονομασία του αφιερωνόταν σε έναν άγιο και τη μέρα της γιορτής του ήταν αργία για την ομάδα .
Όλα αυτά γινόταν μυστικά γιατί για τα δεδομένα κυρίως της περιόδου 1910 – 1938 διακυβεύονταν μεγάλα συμφέροντα αν ξέφευγε το μυστικό . Η μυστικότητα αυτή είχε και έναν όρκο , διαφορετικό για κάθε ορυχείο και επίσης μυστικό αν και πολλές από τις υποχρεώσεις του όρκου τελικά ήταν καταφανείς . Ένας τέτοιος όρκος είναι και ο παρακάτω (γύρω στο 1934) :
Ο Όρκος του μεταλλορείχου ήταν ο παρακάτω.
‘’Εν ονόματι της Αγίας Τριάδος συμφωνούμε και ορκιζόμεθα :
1.Να φυτεύση έκαστον μερίδιον δένδρα οπωροφόρα 9 εκ των οποίων υποχρεωτικώς ένα μουριά και ένα αμυγδαλιά , τα λοιπά συκιές .
2.Να ευπρεπίσομε ένα κελίον της Παναγίας της Αργοκοιλιώτισσας , να γεμίσωμεν αυτό με πάντα τα χρειώδη μετά τη πρώτη πληρωμή της σμύριδος εκ του ευρεθισομένου σμυριγλιού
3.Να αναληφθεί πλήρες μερίδιο υπό του (γράφουν κάποιο όνομα) να μην εργάζεται όμως παρά κατά το τέλος εκάστου μηνός να δίδη εις χρήμα την την αξία των ημερομισθίων που αναλογούν εις το μερίδιον του , εις το ταμείον του ορυχείου με τιμήν ημερομισθίου δραχμάς 20.
4.Η ισχύς του ανωτέρου άρθρου να εξακολουθήση από της εφαρμογής μέχρι συμπληρώσεως τριετίας πλήρους , έπειτα θα αναλάβει τας υποχρεώσεις των λοιπών μεριδίων .
5.Να απαγορευθή εντός και εκτός του ορυχείου να βλασφημούν τα θεία τα μέλη της ομάδας .
6.Κατά έτος την ημέρα του Αγίου Σπυρίδωνος εργασία να μη γίνεται εις το ορυχείον και να δίδει το ταμείον αυτού χρήματα δια λειτουργίαν εις μνήμην του Αγίου Σπυρίδωνος με τη σημμετοχήν πάντων των μεριδιούχων πλην του εν τω διαλαμβανομένου
Οι σμυριδορύκτες , οι σμυριδεργάτες , ο ασμυρυγλάς και τα μέτρα ασφαλείας στα ορυχεία σμύριδας.
Η εξόρυξη και η εκμετάλλευση σμύριδας είναι γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων . Η οργανωμένη εκμετάλλευση ξεκινάει με τη δημιουργία του ελληνικού κράτους . Το ελληνικό κράτος πέρα από την αποκλειστική εκμετάλλευση της σμύριδας Νάξου ονομάτισε και τους εργαζόμενους στα ορυχεία σε ΣΜΥΡΙΔΟΡΥΚΤΕΣ , λέξη την οποία ποτέ οι ίδιοι δεν είχαν στο λεξιλόγιο τους παρά μόνο στα επίσημα έγραφα .
Ουσιαστικά οι εργάτες των ορυχείων στην καθομιλουμένη όλων των άλλων , πλην των εργατών , ονομαζόταν ΣΜΥΡΙΔΕΡΓΑΤΕΣ , λέξη που χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα αλλά και πάλι δεν ήταν αυτό που αντιπροσώπευε τους εργάτες των ορυχείων σμύριδας .
Η λέξη που εξέφραζε απόλυτα τον εργάτη των ορυχείων ήταν το ‘’ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΣ ‘’ .
Ο ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΣ δεν ήταν ένας απλός εργάτης , για να χαρακτηριστεί κάποιος σαν ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΣ δεν αρκούσε απλά να δουλεύει στα ορυχεία . Έπρεπε να τηρεί δύο βασικές προϋποθέσεις για τις οποίες χρειαζόταν μεγάλη εμπειρία και εξυπνάδα . Οι δύο αυτές προϋποθέσεις ήταν απόλυτα βασικές για την λειτουργία των ορυχείων και κύρια για την ασφάλεια όλων των εργατών των ορυχείων .
Ο ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΣ ήταν αυτός που πέρα από τη σκληρή δουλειά έβρισκε την τοποθεσία που θα γινόταν η απόπειρα ( νέο ορυχείο) , έβρισκε μέσα στο παλιό ορυχείο μια νέα φλέβα (κοίτασμα ) , ήταν αυτός που μπορούσε να καταλάβει το μέτωπο άλλου ορυχείου έτσι ώστε το νέο ορυχείο να προπορευτεί και να εκμεταλλευτεί το κοίτασμα . Όλοι τον άκουγαν ή τους άκουγαν αν οι έμπειροι αυτοί ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΔΕΣ ήταν περισσότεροι από ένας σε μια ομάδα ορυχείου .
Η δεύτερη προϋπόθεση που έπρεπε να έχει ο ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΣ ήταν η σκέψη και η δημιουργία προϋποθέσεων για την ασφάλεια του ορυχείου . Έπρεπε να ξέρει πότε θα σταματήσει ένα μέτωπο , πότε είναι επικίνδυνο , τι πρέπει να κάνουν για να μην είναι επικίνδυνο ακόμα και το πώς θα χωριστεί η ομάδα για να κινδυνεύουν λιγότερο . Εδώ μπορούν να αναφερθούν μερικά από τα εμπειρικά μέτρα ασφαλείας των ορυχείων τα οποία ήταν απολύτως εμπειρικά χωρίς κανένα τεχνικό εφόδιο .
Το ιδιαίτερο λεξιλόγιο και η ορολογία των μεταλλωρυχείων Σμυριδας.
1.Ποδαριά (η) . Όταν έβρισκαν μεγάλη φλέβα (μεγάλο μέτωπο κοιτάσματος) το εξόρυσσαν σιγά σιγά μέχρι να ξαναβρούν μάρμαρο , επειδή το άνοιγμα όμως ήταν μεγάλο για να στερεωθεί η οροφή άφηναν μεγάλα κομμάτια του κοιτάσματος σαν κολώνες έτσι ώστε να μην κινδυνεύουν να πλακωθούν από την οροφή , αυτά ονομαζόταν ποδαριές .
2. Λύχνος (ο) . Ο λύχνος δεν ήταν μόνο πηγή φωτισμού (η μοναδική μέχρι το 1980 ) ήταν και ο βασικός ανιχνευτής χημικών και αερίων των ορυχείων . Όταν ένας λύχνος έσβηνε ενώ ήταν γεμάτος τότε σήμαινε πως το οξυγόνο στο ορυχείο έχει τελειώσει και οι εργάτες πρέπει να απομακρυνθούν από τη στοά .
3. Ασβέστης . Εάν σε κάποιο τοίχωμα του ορυχείου που ήταν συνήθως μάρμαρο και σπανιότερα άλλο πέτρωμα υπήρχε επικίνδυνη ρηγμάτωση τότε ασβέστωναν την ρωγμή . Κάποιος κοίταζε συνεχώς τον ασβέστη , εάν ο ασβέστης δημιουργούσε ρήγμα και αυτός σήμαινε πως το πέτρωμα μετακινούταν και έτσι οι εργάτες έπρεπε να απομακρυνθούν από τη στοά .
4. Από την ομάδα του ορυχείου πάντα κάποιος από τους έμπειρους ασμυριγλάδες ήταν υπεύθυνος για την οροφή του ορυχείου , την επιθεωρούσε καθημερινά με ένα μακρύ σίδερο έτσι ώστε να πέφτουν οι πέτρες που είναι σαθρές ή αν καταλάβαινε πως κάποιος μεγάλος όγκος ήταν έτοιμος να πέσει τότε σταματούσαν την εργασία στο συγκεκριμένο σημείο και έπαιρναν άλλη κατεύθυνση .
5.Ένα σημαντικό μέτρο ασφαλείας που δυστυχώς δεν το τηρούσαν πάντα ήταν να μη δουλεύουν ποτέ την ίδια μέρα που ανατίνασσαν με δυναμίτιδα μέτωπο ορυχείου . Περίμεναν μια μέρα για να φύγουν τα περισσότερα αέρια και να έχει το ορυχείο το περισσότερο δυνατό οξυγόνο . Παρόλο όμως που γνώριζαν πόσο κακό κάνουν στην υγεία τους η πίεση για την εξόρυξη τους έκανε να παραβλέπουν αυτόν τον κανόνα και δεν ήταν λίγοι αυτοί που απέκτησαν πολλά αναπνευστικά προβλήματα .
6 . Σημαντικό για την ασφάλεια των σμυριδεργατών μέτρο αποτελούσε και ο διαχωρισμός των εργατών των ορυχείων σε ομάδες . Ποτέ δεν δούλευαν όλοι μαζί . Οι ποιο έμπειροι (συνήθως 2) δούλευαν στην πόστα (το μέτωπο) της φλέβας με το γεντέκι και τη βαριά για να ανοίγουν τρύπες , δεύτερη ομάδα πίσω τους έσπαγε το κοίτασμα που είχε ανατιναχτεί τη προηγούμενη μέρα και φόρτωνε τα βαγόνια με υπεύθυνο κάποιον που είχε και την ασφάλεια της οροφής και Τρίτη ομάδα με τους νεότερους και σε ηλικία και σε εμπειρία εργάτες ήταν για το κουβάλημα μέχρι έξω από το ορυχείο . Αν το ορυχείο ήταν βαθύ και είχε μεγάλη βαγονογραμμή με διασταυρώσεις τη θέση στη διασταύρωση την έπαιρναν οι γηραιότερη γιατί ήταν η ποιο ξεκούραστη (τότε δούλευαν μέχρι 90 χρονών !!!!!) .
Στη πραγματικότητα οι ΑΣΜΥΡΙΓΛΑΔΕΣ ήταν πρακτικοί εργάτες που με τα χρόνια και την εμπειρία τους έκαναν ότι μπορούσαν καλύτερο . Κατά περίεργο τρόπο και ενώ το κράτος πολλές φορές έκανε έρευνες για το που βρίσκονται κοιτάσματα σμύριδας οι σμυριγλάδες δεν έμαθαν τίποτα γι αυτές και δούλευαν κυριολεκτικά στα τυφλά . Ακόμα και τα στοιχειώδη μέτρα ασφαλείας ήταν καθαρά δικό τους θέμα . Εργαλεία όταν έβρισκαν σμύριδα τους παρείχε το κράτος αλλά από μέτρα ασφαλείας τίποτα . Με άλλα λόγια την ασφάλεια που σήμερα αγωνίζονται να εξασφαλίσουν οι σμυριδεργάτες την έχουν πληρώσει πολύ ακριβά και με το παραπάνω σε ένα κράτος που μόνο κέρδιζε από τη σμύριδα και την πολιτική που την περιέβαλε .
Η ΣΜΥΡΙ∆Α λοιπόν….
Πρόκειται για ένα ορυκτό µεγάλης σκληρότητας που χρησιµοποιείται για τη λείανση διαφόρων επιφανειών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, το φυσικό σµυρίγλι έχει παραγκωνιστεί στην αγορά από το τεχνητά παραγόµενο υποκατάστατό του.
Η ύπαρξη του πολύτιµου πετρώµατος στη εντοπίστηκε από την αρχαιότητα, όπου
χρησιµοποιήθηκε για την τελική µορφοποίηση καλλιτεχνικών δηµιουργηµάτων όπως είναι τα κυκλαδικά ειδώλια. Η σµύριδα είναι ορυκτό ενσωµατωµένο στα µάρµαρα, από όπου και
εξάγεται. Χρησιµοποιείται ως αποξεστικό και λειαντικό για µέταλλα, γυαλί, ξύλο, ορυκτά,
αµµοβολή και καθαριστικό για το ρύζι. Έχει χρησιµοποιηθεί ακόµα και σε οδοντόκρεµες. Επίσης χρησιµοποιείται ως αντιολισθητικό σε βιοµηχανικά δάπεδα και σε πυρίµαχα δάπεδα χυτηρίων, σε ράµπες φόρτωσης και σε πεζοδρόµια. Αποδείχθηκε
ότι είναι το καλύτερο για ασφαλτοτάπητες σε επικίνδυνα σηµεία των αυτοκινητοδρόµων.
Υπάρχει συνήθως σε περιοχές που το ανάγλυφό της έχει µμεγάλες υψοµετρικές διαφορές και έντονο διαµελισµό. Συνήθως β ρίσκουµε σµιρίγλι (σε σχήµα φακοειδές) στο εσωτερικό των βουνών. Συγκεντρώνονται σε δύο άξονες (αλλά υπάρχουν και σε άλλα σηµεία της περιοχής κοιτάσµατα σµυριγλιού.
Τι γνωρίζουµε για τη σµύριδα κατά την αρχαιότητα;
Το σµυρίγλι είναι γνωστό από την αρχαιότητα ως. Από τα προϊστορικά χρόνια, η χρήση του σµυριγλιού διαπιστώνεται ως λειαντικού µέσου στην κατασκευή εργαλείων και όπλων.
Ήδη από την 5η χιλιετία π.Χ. θεωρείται ότι το σµυρίγλι εξάγεται από τη Νάξο. Το σµυρίγλι έχει βρεθεί στο νεολιθικό οικισµό του Σάλιαγκου, στην Πάρο, γεγονός που αποδεικνύει την επικοινωνία των νησιών των Κυκλάδων αυτήν την εποχή. Ο διάσηµος αρχαιολόγος Renfrew αναφέρει ότι πρόκειται για καλοφτιαγµένους από σµυρίγλι πελέκεις που χρησιµοποιούνταν στην επεξεργασία ξύλου αυτήν την εποχή. Ο Χρήστος Ντούµας αναφέρει τη σµύριδα ως το ιδανικότερο επικρουστικό εργαλείο και πιθανόν να χρησιµοποιήθηκε στη χάραξη των ραχογραφηµάτων που δηµιουργήθηκαν µε τη µέθοδο της επίκρουσης και σήµερα δείγµατά τους µπορεί να δει κανείς στο αρχαιολογικό µουσείο της Απειράνθου. Η εξόρυξη, η κατεργασία και η εκµετάλλευση πετρωµάτων για την κατασκευή σκευών και εργαλείων, και η ανάπτυξη της µεταλλουργίας, ανάγονται στην 5η χιλιετία π.Χ. αλλά χαρακτηρίζουν κυρίως την 3η χιλιετία.
Το σµυρίγλι µε τις διαβρωτικές του ιδιότητες διαδραµάτισε σπουδαίο ρόλο στη ζωή των προϊστορικών Κυκλαδιτών, είτε µε τη µορφή ακονιών, είτε ως εργαλείο τριβής και θρυµµατισµού. Ακόµη, ως διαβρωτική σκόνη θα πρέπει να συνέβαλε στην ανάπτυξη της πρωτοκυκλαδικής τέχνης: ανάµεικτη µε νερό καθιστούσε εύκολο το πριόνισµα ή το τρύπηµα του µαρµάρου, για το οποίο υπάρχουν αρκετές ενδείξεις. Είναι επίσης γνωστή η χρήση του σµυριγλιού για την κατασκευή και τη λείανση των περίφηµων κυκλαδικών ειδωλίων. Η Elizabeth Oustinof κατασκεύασε στα πλαίσια των ερευνών της πειραµατικής αρχαιολογίας σχηµατικά «κυκλαδικά» ειδώλια χρησιµοποιώντας κυκλαδίτικο µάρµαρο και ως εργαλεία τη σµύριδα, τον οψιδιανό καθώς και λίθινα σφυριά. Ο Χρήστος Ντούµας δεν αποκλείει την ενασχόληση των κατοίκων της περιοχής γύρω από το πρωτοκυκλαδικό (2.700 – 2.300 π.Χ) νεκροταφείο Αβδέλη στο Λυώνα µε την εξόρυξη του σµυριγλιού εκείνη τη χρονική περίοδο. Η χρήση του σµυριγλιού στη γλυπτική τέχνη πρέπει να συνεχίστηκε και κατά τα µυκηναϊκά χρόνια.
Η σµύριδα ήταν γνωστή κατά τη περίοδο της Φραγκοκρατίας. Γίνονταν εξαγωγές της σµύριδας και στην Ευρώπη. ∆ιάφοροι περιηγητές αναφέρουν για τη σµύριδα ότι γινόταν µεταφορά και σε άλλα όπως π.χ τη Σµύρνη, τη Βενετία και τη Μασσαλία. Αναφέρουν επίσης την πώλησή της προς τους Άγγλους, τους Γάλλους και τους Ιταλούς. Στη Φραγκοκρατία το σµυρίγλι ανήκαν στους Φεουδάρχες. Η σµύριδα που εξορυσσόταν ανήκε στο Φεουδάρχη στου οποίου το φέουδο γινόταν η εξόρυξη.
Τι ίσχυε για τη σµύριδα από το 1824 µέχρι το τέλος του 19ου αιώνα;
Το 1824 επειδή η Ελληνική κυβέρνηση δεν είχε χρήµατα και επειδή ήθελε να αυξήσει τους φόρους αποφάσισε να εκµεταλλευτεί το σµυρίγλι. Νοίκιασε την εκµετάλλευση της µύριδας σε επιχειρηµατίες µε µικρό αντάλλαγµα 4 χιλιάδων γροσίων , αφού συνέταξε εθνικά οµόλογα. Οι χωριανοί αγανάκτησαν µε την εκµετάλλευση της δικής τους ιδιοκτησίας, αλλά εξαιτίας της αδυναµίας των δύσκολων καταστάσεων που βρισκόταν η Ελλάδα, δεν εξέφρασαν άµεση αντίθεση. Το 1835, όµως, όταν προκηρύχθηκε νέος διαγωνισµός για ενοικίαση της εκµετάλλευση της σµύριδας, εκπρόσωποι κατέφυγαν στο βασιλιά Όθωνα. Παρακαλούσαν θερµά τη µεγαλειότητα του από τα βάθη της καρδιάς τους να ανακληθούν οι όποιες αποφάσεις είχαν παρθεί εναντίον της ιδιοκτησίας τους και να τους αφήσει ελεύθερο το δικαίωµα της γης τους, το οποίο ήταν φυσικό δικαίωµα και κατοχυρωµένο από το σύνταγµα. Παρ’ όλη τη διαµαρτυρία, όµως, το ελληνικό κράτος συνέχισε την κρατικοποίηση της σµύριδας παραβλέποντας την αυτοδιοίκηση της, που ακόµη και οι Οθωµανοί είχαν σεβαστεί. Για το θέµα της διαχείρισης της σµύριδας έγιναν και δικαστικοί αγώνες που δικαίωσαν το ∆ηµόσιο το 1852.
Έτσι, τα σµυριδωρυχεία της Νάξου και της Σύρου περιήλθαν στο Ελληνικό ∆ηµόσιο το 1852. Το δημόσιο έκανε κάτι έξυπνο για την εποχή εκείνη. Έδωσε το προνόµιο
εκµετάλλευσης της σµύριδας στους εργάτες , µε την υποχρέωση να την παραδίδουν αποκλειστικά στο ∆ηµόσιο. Ενδεικτικά το 1913 -1914 εργαζόταν πάνω από 1000 εργάτες στα εθνικά ορυχεία σµύριδας μόνο της της Νάξου. Για την Σύρο έχουμε πληροφορίες πως εργαζόταν πολύ λίγοι. Όχι πάνω από 100.
Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα προκύπτουν προβλήµατα σχετικά µε την εκµετάλλευση του ορυκτού που αντιµετωπίζονται µε σειρά νοµοθετηµάτων. Το 1897 ο ∆ιεθνής Οικονοµικός Έλεγχος, που επιβλήθηκε στην Ελλάδα, έλεγχε και τα έσοδα από το σµυρίγλι.
Πώς γινόταν η εξόρυξη της σµύριδας τον 19ο αιώνα.
Η δουλειά του σµυριδεργάτη ήταν δύσκολη και απαιτούσε µεγάλα κουράγια. Το πώς γινόταν η εξόρυξη και τι κόπο και αγώνα έκανε για να βγει η σµύριδα από τη γη περιγράφει µε παραστατικό τρόπο ο Von Alexander. ‘Οπως αναφέρει, µια οµάδα 7-10 ατόµων διάλεγε ένα µέρος το οποίο καθάριζε από τα απορρίµµατα. Ύστερα έκαιγε, έτσι ώστε να θερµανθούν τα τοιχώµατα της σµύριδας. Κατόπιν έχυναν κρύο νερό στα τοιχώµατα έτσι ώστε να ανοίξουν οι ρωγµές για να µπορούν να εισχωρήσουν τα εργαλεία ανάµεσα στο έδαφος και το σµυρίγλι. Αν το αποτέλεσµα δεν ήταν εφικτό χρησιµοποιούσαν δυναµίτη προκειµένου να ανοιχτούν καλύτερα οι ρωγµές. Στο τέλος, τα µεγάλα κοµµάτια τα μετέφεραν και τα συγκέντρωναν δίπλα στη θάλασσα, ενώ τα µικρά είναι ακόµη εκεί….
Η µεταφορά της σµύριδας από το εσωτερικό των ορυχείων έξω από αυτά γινόταν ως εξής: Στα ορυχεία που είχαν βαγονογραµµές για τη µεταφορά του σµυριγλιού χρησιµοποιούσαν βαγόνια και τις αρούδες (τετράγωνες επίπεδες επιφάνειες που αποτελούνταν από ρόδες. Στα ορυχεία µε µεγάλες γαλαρίες, µεγάλο άνοιγµα και πλατώµατα, η µεταφορά γινόταν έξω από αυτά µε µουλάρια. Η µεταφορά της σµύριδας από τα ορυχεία προς το λιμανι γινόταν µε µουλάρια: Οι σµυριδεργάτες έβαζαν σε κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή, γιατί είχαν καθήκον να φτάσουν τα µουλάρια τους σώα και αβλαβή στο λιµάνι. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο στα δύσβατα µονοπάτια που κατέβαιναν προς τη θάλασσα. Τα παραφορτωµένα ζώα, αν πατούσαν σε επικίνδυνο σηµείο κινδύνευαν να κατρακυλήσουν στον γκρεµό. Οι αγωγιάτες αναγκάζονταν γι’ αυτό να κρατούν καθ’ όλη την πορεία το ζώο από την ουρά, θέτοντας και τον ίδιο τους τον εαυτό σε κίνδυνο.
Η µεταφορά του σµυριγλιού από την αποθήκη στο καράβι γινόταν ακόμα πιο δυσκολα και επικινδυνα. Αν Ο όρµος δεν ήταν κατάλληλα διαµορφωµένος για να δεχτεί µεγάλα καράβια, τα οποία και σταµατούσαν στα βαθιά. Ήταν, λοιπόν, υποχρεωµένοι να µεταφέρουν το σµυρίγλι µε βάρκες τις επονοµαζόµενες µαούνες από την αποβάθρα στο καράβι. Επιπρόσθετα, τις µεγάλες πέτρες τις µετέφεραν κατευθείαν πάνω στις πλάτες τους, ενώ τις µικρότερες τις έβαζαν σε ειδικές γκούφες (σιδερένιες κόφες ή χαµαλίκες) τις οποίες στήριζαν µε ράντες στην πλάτη τους.
Τι όριζε ο πρώτος κανονισµός της Σµύριδας (1877);
Σηµαντικό γεγονός αυτής της περιόδου ήταν η ψήφιση του πρώτου κανονισµού της
σµύριδας το 1877. Για πρώτη φορά η ελληνική πολιτεία- σε επίσηµο έγγραφο της – έδειξε να ενδιαφέρεται για τα θέµατα που αφορούν την εξόρυξη του σµυριγλιού , τη µεταφορά και τη φόρτωση του, αλλά και τους σµυριδεργάτες. Ο κανονισµός όριζε, ανάµεσα στα αλλά, ότι σµυριδεργάτες γίνονταν µόνο οι κάτοικοι του ∆ήµου Απειρανθίας ή Κορωνίδας, καθώς και τις περιοχές των ορυχείων που ανήκουν σε κάθε δήµο. Καθόριζε επακριβώς τις θέσεις των ορυχείων από όπου µπορούσαν να πραγµατοποιούν τις εξορύξεις του σµυριγλιού, καθώς και ότι κάθε σµυριδεργάτης που είχε δικαίωµα να παραδώσει σµυρίγλι έπρεπε να συγκεντρώσει στο προαύλιο του ∆ηµόσιου 50 καντάρια. Καθόριζε ανάµεσα στα αλλά: α) τα καθήκοντα του επιστάτη, ο οποίος όφειλε να φροντίζει για την εξόρυξη, την αποθήκευση του σµυριγλιού στους δηµόσιους περιβόλους, την έκδοση αδειών εξόρυξης και την παράδοση, τη ζύγιση µε πλάστιγγες. β) Τα καθήκοντα των διαλογέων που παρευρίσκονταν στα ορυχεία και καθοδηγούσαν τους σµυριδεργάτες στην εξόρυξη του σµυριγλιού και πραγµατοποιούσαν τη διαλογή στα ορυχεία. γ) τα καθήκοντα του αρχιφύλακα και των σµυριδοφυλάκων, καθώς και
δ) ότι ο «απειθών η δυστροπών σµυριδορύκτης» θα τιµωρείται µε διάφορες ποινές.
Το 1912 έγιναν απεργίες σε όλη την Ελλάδα και στις Κυκλάδες και στην Σύρο από τους Σµυριδεργάτες . Αυτό που διεκδικούσαν οι Σµυριδεργάτες µε την απεργία του 1912 ήταν να αυξηθεί η ποσότητα του σµυριγλιού που θα παραλάµβανε το δηµόσιο και εκείνο να µην απαιτεί να παραλαµβάνει µόνο µεγάλα κοµµάτια σµυριγλιού εξαιρετικής ποιότητας.
Έτσι κατάφερναν να θεσμισουν ένα δευτερο κανονισμο Σµύριδας (1915)
Ο δεύτερος κανονισµός της Σµύριδας (1915) όριζε:
• το προσωπικό της υπηρεσίας των σµυριδωρυχείων και τα καθήκοντα του,
• τον τρόπο εξόρυξης του ορυκτού,
• τις θέσεις των ορυχείων,
• την αναλογία κατά ποιότητα για κάθε περιφέρεια και κάθε σµυριδεργάτη,
• την έκδοση βιβλιαρίου για κάθε σµυριδεργάτη, στο οποίο αναγραφόταν η ποσότητα που
παρέδιδε,
• την πληρωµή µε γραµµάτια, τα οποία εξοφλούνταν από τον ταµία Νάξου ή τον λογιστή
των σµυριδωρυχείων,
• το χρονικό διάστηµα που πραγµατοποιούνταν η εξόρυξη,
• τη δηµιουργία οµάδων εξόρυξης,
• την εκλογή του αρχηγού της οµάδας και τις αρµοδιότητές του,
• τις ποιότητες του ορυκτού και τα δικαιώµατα των σµυριδεργατών.
Πότε πρωτοδηµιουργήθηκαν σωµατεία σµυριδεργατών;
******Η σµύριδα γνώρισε ακµή από το 1903 µέχρι και το τέλος του 2ου παγκοσµίου πολέµου (1945). Στην ακµή της σµύριδας συνέβαλε σε µεγάλο βαθµό το γεγονός ότι στο διάστηµα αυτό υπήρξαν δύο παγκόσµιοι πόλεµοι και η σµύριδα χρησιµοποιήθηκε στη βιοµηχανία των όπλων. Η χρήση της ήταν βέβαια εκτεταµένη και σε άλλους τοµείς.. Η εκµετάλλευση του σµυριγλιού δεν συνεισέφερε µόνο στην εθνική οικονοµία, επιταχύνοντας στις αρχές του 20ου αιώνα τον εκχρηµατισµό της τοπικής οικονοµίας. ∆ηµιούργησε θέσεις εργασίας και ενίσχυσε µε τις συντάξεις, τις αποζηµιώσεις, το ιδιωτικό εµπόριο κ.α) το εισόδηµα των κατοίκων.
Κατά την διάρκεια της Κατοχής, τα σµυριδωρυχεία παραχωρούνται στην ιταλική κυβέρνηση. Το σχετικό συµβόλαιο και τους όρους παράδοσης υπογράφει ο ανώτερος διοικητής των ενόπλων δυνάµεων του Αιγαίου, Inigo Κampioni (28.2.1942).
Τα δύσκολα χρόνια της Κατοχής γίνονται ακόµα δυσκολότερα για τους κατοίκους των νησιων που υπάρχουν ορυχεια εξαιτίας του κλεισίµατος των ορυχείων. Εκείνη την εποχή τα ορυχεια γίνονται μέρη όπου κρυβοντε ανταρτες, κυνηγημενοι από τους κατακτητες αντιστασιαστες αλλά επίσης γίνονται και μέρη όπου παρανπομα ζευγάρια Ελληνιδων γυναικων συνευρισκοντε με Στρατιωτες και αξιωματικους για ερωτικους λογους που τις περισσοτερες φορές ήταν λογοι επιβιωσης ;γου το έκαναν για να κερδισουν λίγο φαγητο και πιθανώς λίγο καλυτερη ζωή σε αυτά τα φρικτα χρονια.
Από την µεταπολεµική περίοδο αρχίζει σταδιακά η µείωση της εξαγόµενης ποσότητας του σµυριγλιού. Αιτία για αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί µόνο η ανακάλυψη της τεχνητής σµύριδας (τεχνητού κορουνδίου),αλλά η διείσδυση του τουρκικού σµυριγλιού στην αγορά, που σταδιακά εκτόπισε το Κυκλαδιτικο ( Ναξιωτικο, Συριανο κα ) σµυρίγλι, αλλά και η αδιαφορία του ελληνικού ∆ηµοσίου να προωθήσει το ορυκτό στην αγορά. Παρά τις προσπάθειες να δοθεί κάποια λύση στο σµυριδικό πρόβληµα, οι οποίες χρονολογούνται µεταπολεµικά από το σχέδιο Μάρσαλ, οι αξιόλογες πρωτοβουλίες διάφορων φορέων(µελέτες, εργασίες, εκθέσεις, δοκιµές επεξεργασίας και εµπλουτισµού της, προτάσεις αξιοποίησης και βιοµηχανικής εκµετάλλευσης του ορυκτού, και δηµιουργία εργοστασίου), όπως και η πιο πρόσφατη µελέτη του 1986 που προέβλεπε την αξιοποίηση του σµυριγλιού από ένα συνεταιριστικό φορέα µε την συµµετοχή και των εργαζοµένων, δεν υλοποιήθηκαν.
Από τις διηγήσεις παλιών εργατών.
Πώς φτιαχνόταν µια οµάδα σµυριδεργατών;
Για να δηµιουργηθεί µια οµάδα σµυριδεργατών δε χρειάζεται κάποιο ιδιαίτερο κριτήριο για την επιλογή των µελών της. Μαθεύεται στο χωριό ότι θέλουν να δηµιουργήσουν µια στοά και µαζεύονται όλοι σε ένα σπίτι (γύρω στα 12-14 άτοµα περίπου). Εκεί βάζουν όλοι τον οβολό τους για να µπορέσουν να ανοίξουν τη στοά. Επίσης εκλέγουν και έναν αρχηγό. Η οµάδα αποτελούνταν από συγγενείς και φίλους κυρίως. ∆ικαίωµα να συµµετάσχουν σε οµάδα είχαν οι µόνιµοι για να μεινει μεταξύ τους και μυστηκο . Άτυπα, βέβαια, δούλευαν και µικρά παιδιά. Η οµάδα συνεδρίαζε και εξέταζε τον αρχηγό της µε µυστική ψηφοφορία. Στη συνέχεια, καταχωριζόταν στη διεύθυνση των σµυριδεργατών η οµάδα, ο αρχηγός και το ορυχείο ή η απόπειρα. Η δηµιουργία οµάδας αποτελεί την πρώτη ίσως εµπειρία αυτόνοµων οµάδων εργατών στην σύγχρονη Ελλάδα.
«απόπειρα» στη γλώσσα των σµυριδεργατών λέγεται η διαδικασία που έκαναν οι σµυριδεργάτες για να καταλάβουν αν υπάρχει σµύριδα σε µια περιοχή. Ουσιαστικά έσκαβαν µεγάλες στοές (µέχρι και 130 µέτρων) µέχρι να βρουν σµύριδα. Οι στοές αυτές µπορούσαν να ανοιχτούν είτε µέσα σε ένα υπάρχον ορυχείο είτε σε µια καινούργια περιοχή. Το υλικό που έσκαβαν ήταν µάρµαρο. Τα έξοδα της «απόπειρας» µοιράζονταν οι εργάτες. Αν έβρισκαν σµυρίγλι έκαναν απόσβεση. Αν όχι, χρήµατα και κόπος πήγαιναν χαµένα.
Οι τοποθεσίες για τις απόπειρες επιλέγονταν µε βάση σηµάδια που ήξεραν οι έµπειροι, αλλά ακόµη και βάσει ονείρων και οραµάτων.
Ο αρχηγός κάθε ορυχείου κανονίζει πόσα άτοµα θα δουλέψουν στο ορυχείο και σε ποιο µέρος θα δουλέψει ο καθένας.
Ο αρχηγός δίνει εντολές για το τι θα κάνουν δηλαδή πώς θα το βγάλουν και πώς θα µεταφέρουν το σµυρίγλι. Καθόριζε επακριβώς τις θέσεις των ορυχείων απ’ όπου µπορούσαν να πραγµατοποιούν την εξόρυξη του σµυριγλιού. Μάλιστα φρόντιζε για την εξόρυξη, την αποθήκευση του σµυριγλιού στους δηµόσιους περιβόλους, την έκδοση αδειών εξόρυξης, την παράδοση και τη ζύγιση µε τις πλάστιγγες. Εφοδίαζε την οµάδα µε υλικά και εργαλεία. Ήταν υπεύθυνος για την ασφάλεια (υποστυλώµατα) στο ορυχείο. Κρατούσε τα βιβλία του ορυχείου γι αυτό έπρεπε να ξέρει και λίγα γράµµατα.
Ποιος ηταν ο «πυροδότης και οι «ποσταδόροι»
Πυροδότης: Έτσι λεγόταν ο σµυριδεργάτης ο οποίος τοποθετούσε τους δυναµίτες στο φουρνέλο, την τρύπα που άνοιγαν στο πέτρωµα, και τους πυροδοτούσε. Χρειαζόταν ιδιαίτερη επιδεξιότητα γι’ αυτήν την πολύ επικίνδυνη δουλειά και ειδική άδεια από το κράτος. Αρκετά ατυχήµατα των ορυχείων οφείλονται στις κατολισθήσεις των πετρωµάτων και στις εκρήξεις του δυναµίτη. Γιατί πολλές φορές, όταν κάποιος από τους δυναµίτες δεν προκαλούσε έκρηξη, για την ασφάλειά τους και για να µπορέσουν να συνεχίσουν τη δουλειά στο ορυχείο, έπρεπε να αδειάσουν το υλικό του δυναµίτη από το φουρνέλο. Αυτό γινόταν µε δύο τρόπους. µπορούσαν να βγάλουν πολύ προσεκτικά, µε ένα ειδικό εργαλείο, το υλικό και το καψούλι από το φουρνέλο- το «ξεντάκωµα» όπως λεγόταν όλη αυτή η διαδικασία. Επειδή όµως ήταν πολύ επικίνδυνο, έβαζαν ακόµη ένα δυναµίτη στην περιοχή όπου δεν είχε εκραγεί ο προηγούµενος ώστε και αυτός να εκραγεί µαζί µε τον καινούριο.
Ποσταδόροι: Λέγονταν όσοι δούλευαν στην «πόστα» του ορυχείου. Συνήθως ήταν δύο: ο «µατζακουπιστής» ή «βαριοκόπος» που χτυπούσε µε το µατζακούπι το καλέµι που ρατούσε ο δεύτερος σµυριδεργάτης για να ανοίξει το φουρνέλο.
Τι ήταν τα «Μεταγωγικά» και οι «Βαγιονάτορες»
«Μεταγωγικά» ονοµάζονταν οι σµυριδεργάτες που κουβαλούσαν στην πλάτη τους το σµυρίγλι, από το βάθος της στοάς στη µάντρα του ορυχείου. Τα «µεταγωγικά» ήταν τρεις έως πέντε σµυριδεργάτες. Πολλές φορές όταν οι συνθήκες δουλειάς τους ήταν δύσκολες αναγκάζονταν να έχουν µαζί τους ένα λύχνο, δηλαδή µία λάµπα την οποία κρατούσαν µε τα δόντια τους, ενώ σήκωναν στην πλάτη το σµυρίγλι. «Βαγιονάτορες» λέγονταν οι σµυριδεργάτες που έσπρωχναν τα φορτωµένα µε σµυρίγλι βαγόνια τα οποία χρησιµοποιούσαν για τη µεταφορά του λίθου.
Ποιος ήταν ο «µαντρολόος»
Ο «µαντρολόος» βρισκόταν στη µάντρα του ορυχείου και είχε ως αρµοδιότητα να χωρίζει το σµυρίγλι σε ποιότητες και να το χτίζει σε µάντρες. Η διαδικασία αυτή γινόταν προκειµένου να πιάνει λιγότερο χώρο το σµυρίγλι, αλλά και να µη µπορεί κάποιος να το κλέψει. Παλιότερα, ο µαντρολόος έκανε σωρούς σµύριδας, όσοι και οι εργάτες του ορυχείου. Με κλήρο, ο καθένας έπαιρνε και από ένα σωρό. Αργότερα, όµως, γινόταν ένας κοινός σωρός που παρέδιδαν όλοι οι εργάτες στο δηµόσιο.
Συχνά υπήρχαν ανταγωνισµοί ανάµεσα στις οµάδες (παρέες) που δούλευαν σε γειτονικά ορυχεία. Η κάθε οµάδα έκανε απόπειρα να βρει το κοίτασµα (σµυρίγλι) και ανταγωνιζόταν δουλεύοντας µέρα νύχτα να φτάσει πρώτη στο κοίτασµα. Όλες οι απόπειρες δεν είχαν θετικό αποτέλεσµα, γι’ αυτό τις λένε απόπειρες και όχι ορυχεία. Όταν η µία οµάδα έφτανε πρώτη στο σµυρίγλι, η άλλη ή οι άλλες σταµάταγαν το σκάψιµο ή προχωρούσαν πιο µπροστά να βρουν άλλο και όταν το ορυχείο της Α’ οµάδας ξετρύπωνε µέσα στο ορυχείο της Β’ οµάδας, η Α’ οµάδα εγκατέλειπε το ορυχείο της. Όταν σκάβοντας έπεφταν µέσα στην σκαµµένη από άλλη οµάδα στοά, εγκατέλειπαν την απόπειρα και όλα τα έξοδα και µεροκάµατα πήγαιναν χαµένα.
Ανταγωνισµός υπήρχε και ανάµεσα στους σµυριδεργάτες κατά την πώληση του σµυριγλιού. Έτσι, όταν το κράτος ή ο έµπορος ήθελε να αγοράσει µια ποσότητα σµυριγλιού, έπαιρνε τον κατάλογο των σµυριδεργατών και αγόραζε από αυτούς µε αλφαβητική σειρά του επιθέτου των σµυριδεργατών. Έτσι, αυτοί που το επίθετό τους άρχιζε από Α, Β, Γ κλπ. παρέδιδαν πάντα σµυρίγλι, ενώ αυτοί που άρχιζε από γράµµα από τη µέση του αλφαβήτου και κάτω παρέδιδαν σπάνια. Εξαιτίας αυτού, κάποιοι σµυριδεργάτες άλλαξαν τα επίθετα τους.
Το σµυρίγλι το τοποθετούσαν στα «κονάκια», σε ιδιωτικούς δηλαδή χώρους ή στο δηµόσιο προαύλιο σε ξεχωριστούς σωρούς και τα ζύγιζαν όταν ερχόταν το πλοίο να τα φορτώσει. Αργότερα, το µετέφεραν και το τοποθετούσαν σε ιδιόκτητους χώρους, και την εποχή της παραλαβής ζυγιζόταν και τοποθετούνταν στο ονοµαζόµενο «µονοσώρι», που βρισκόταν σε δηµόσιο χώρο στο λιμανι παραλαβης . Αρχικά οι σµυριδεργάτες ήταν υποχρεωµένοι να πληρώνουν για να τους φυλάνε το σµυρίγλι. Όταν όµως δηµιουργήθηκε το µονοσώρι στο χώρο του δηµοσίου, το δηµόσιο είχε την ευθύνη.
Οι “κουβαδόροι” καιι οι “σκατζαριστές”;
Κουβαδόροι : Ήταν οι εργάτες οι οποίοι παραλάµβαναν στους σταθµούς τους άδειους κουβάδες που έρχονταν απ’ τη Μουτσούνα . Τους έβγαζαν απ’ την γραµµή και στη θέση τους έβαζαν τους γεµάτους µε σµυρίγλι κουβάδες για να πάνε στο λιμανι.
Σκατζαριστες: Ήταν εργάτες οι οποίοι είχαν να κάνουν δύο δουλειές .
Η πρώτη ήταν να συγκεντρώνουν τους κουβάδες, οι οποίοι είχαν πέσει απ’ το συρµατόσχοινο του εναέριου στους σταθµούς και να επισκευάζουν όταν είχαν υποστεί κάποια βλάβη . Η δεύτερη ήταν να ελέγχουν εάν τα συρµατόσχοινα ήταν περασµένα στις τροχαλίες . Εάν υπήρχε πρόβληµα, αυτοί αφού ανέβαιναν πάνω στις κολώνες, ξανάβαζαν το συρµατόσχοινο µέσα στις τροχαλίες .
Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑΣ στο Ορυχείο του Αγίου Δημητρίου.
Είδη ποίησης – τραγουδιού που σχετίζονται µε την σµύριδα; Ναι…! Οι εργάτες τραγουδούσαν δικά τους τραγούδια μέσα στις στοές για να κάνουν τον χρόνο εργασίας τους ευκολότερο.
Υπάρχουν αυτοσχέδια διαλογικά τραγούδια που αναφέρονται στο σµυρίγλι, αλλά και ποιήµατα. Ένα µεγάλο µέρος των τραγουδιών έχουν δηµιουργηθεί στο χώρο της δουλειάς. Τα τραγούδια καταγράφουν µε τη γλώσσα της ποίησης τη σκληρή δουλειά, τις αντιθέσεις των εργατών µε τους εργοδότες τους, την τοπική και πολιτική εξουσία και τον τρόπο µε τον οποίο διαχειρίστηκαν την υπόθεση του σµυριγλιού, ευχάριστα πειράγµατα ανάµεσα στους σµυριδεργάτες κ.ά. Τα περισσότερα τραγούδια προέκυψαν από αυτοσχέδιους ποιητικούς διάλογους τόσο στο πλαίσιο της δουλειάς όσο και της κοινότητας γενικότερα. Η ανάγκη της επικοινωνίας και της λαϊκής ποιητικής δηµιουργίας χρησιµοποίησε τον Εναέριο ως ταχυδρόµο της ποίησης και του πολιτισµού. Τα θέµατα των τραγουδιών και των ποιητικών διαλόγων, ήταν πολλά: έπαινοι, επιπλήξεις, ιδεολογικές συγκρούσεις, διαµαρτυρίες των εργαζοµένων για τις συνθήκες δουλειάς (το χαµηλό ηµεροµίσθιο ή η αργοπορία της πληρωµής), σάτιρες, προσωπικά πειράγµατα, συµπαράσταση σε δύσκολες ώρες κ.ά.
ΠΡΟΣΟΧΗ. ΜΗΝ ΔΙΑΝΟΗΘΕΙΤΕ ΝΑ ΜΠΕΙΤΕ ΟΥΤΕ ΜΕΡΙΚΑ ΕΚΑΤΟΣΤΑ ΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΣΠΗΛΙΕΣ ΣΤΑ ΟΡΥΧΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΡΟΥ. ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΩΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΚΑΙ ΕΧΟΥΝ ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΑΡΡΕΎΣΟΥΝ ΚΑΙ ΝΑ ΧΑΘΕΙΤΕ ΣΕ ΑΓΝΩΣΤΑ ΒΑΘΗ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΓΗ. ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΑΠ ΕΞΩ ΠΟΥ ΒΓΑΛΑΜΕ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΡΟΜΕΡΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ. ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΧΑΝΕΤΑΙ ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΚΟΜΑΤΙ ΜΙΑΣ ΑΓΝΩΣΤΗΣ ΑΛΛΑ ΠΟΛΥ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΑΣ.
Πηγές : Πρώτα από όλα θέλω να ευχαριστήσω τον φίλο μου τον Nikolaos Monogyiosκαι τον πατέρα του Χαράλαμπο που ήταν εργάτης στα ορυχεία. Επίσης τον Κύριο Γιάννη Ζαράνη επίσης εργαζόμενο στα ορυχεία τότε. Οι Δυο αυτή είναι και οι μοναδικοί επιζώντες σήμερα αν δεν κάνω λάθος εργάτες των Συριανών ορυχείων οι οποίοι μου έδωσαν πολύτιμες πληροφορίες για αυτά και την ζωή τους εκεί μέσα. Επίσης τον Νίκο Μονογυιο για τις φωτογραφίες του Εκείνος πήγε στου Κασιδη σε ένα πολύ δύσκολο μέρος που σήμερα είναι σχεδόν απροσπέλαστο και πολύ επικίνδυνο να πάει κάνεις. Φωτογραφίες επίσης του Νίκου σε σημεία που εγώ δεν μπόρεσα να πάω πήγε εκείνος και στην Χαρικλεια. Από τη Βικιπαίδεια, ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ , Γ. Σ. Πρωτονοτάριος, Ένα οδοιπορικό στη µνήµη και στο χρόνο, 2005.Μ.Αρχοντάκη – Γ.Γιαννούλης, Ποίηση χαραγµένη στην πέτρα, 2001.Προφορικές συνεντεύξεις σµυριδεργατών. ∆ιαδικτυακές πηγές
