Η Βυρσοδεψία στην Ερμούπολη. Η Σημαντικότερη Βιομηχανία μαζί με την Ναυτιλία στην ακμάζουσα βιομηχανική Ερμούπολη και μια από τις πιο κερδοφόρες του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Τα αστρονομικά κέρδη που είχε από την Βυρσοδεψία η Ερμούπολη και το Ελληνικό κράτος. Γιατί θεωρήθηκε εκείνη την εποχή θησαυρός αλλά και κατάφερε να φέρει τους εργάτες βυρσοδέψες σε απεργίες που ζητούσαν καλύτερες συνθήκες εργασίας, καλύτερο μισθολόγιο και λιγότερες ώρες εργασίας. Οι ηρωικές προσπάθειες των Συριανών να κρατήσουν την Βυρσοδεψία ζωντανή στην πόλη τους. Γιατί σήμερα είναι μία ξεχασμένη τέχνη. Αλλά στην εποχή της ήταν βασική και κυρία βιομηχανία; Γιατί ήταν απομακρυσμένη από την υπόλοιπη Ερμούπολη. Γιατί θεωρούταν ένα από τα ποιο επικίνδυνα και βρωμερά επαγγέλματα.
Ένα ενδιαφέρον όσο και γοητευτικό άρθρο από την ξεχασμένη ΕΝΔΟΞΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ ιστορία της Ερμούπολης που θα σας συναρπάσει, συγκινήσει και θα σας μάθει πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα που ως σήμερα δεν είχατε ακούσει. Διαβάστε το ολόκληρο. Όπως και τα προηγούμενα κάθε φράση και παράγραφος είναι σημαντική για να συνειδητοποιούμε ποσό σημαντική ήταν η Ερμούπολη για το Ελληνικό κράτος και τι σπουδαία θέση κατείχε στην εξέλιξη της Βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη εκείνης της εποχής.
H βυρσοδεψία στην Ερμούπολη ήταν από τις πρώτες Μεγάλες, σοβαρές και ουσιαστικές βιομηχανίες που η παρουσία τους και η χρησιμότητα τους στην εξέλιξη της Μεγάλης Ερμούπολης υπήρξε καταλυτική. Η βυρσοδεψία αναπτύχθηκε στην Ερμούπολη σχεδόν την ιδία εποχή και παράλληλα με την Μεγάλη ανάπτυξη και άνθιση της ακτοπλοΐας. Όλοι έχουμε ακούσει για τα «βυρσοδεψεία» της Ερμούπολης το 1850-1860 όπου απασχολούσαν πάνω από 700 εργάτες, Οι οποίοι επηρέασαν καταλυτικά και την άνθιση της Ερμούπολης αλλά και του Ελληνικού κράτους που εκείνα τα χρόνια αναγεννιόταν μέσα από τις στάχτες του ορυμαγδού της επανάστασης. Οι Εργάτες αυτοί μάλιστα ήταν από τους πρώτους που συμμετείχαν στις περιβόητες απεργίες της εποχής και με τον αγώνα τους άλλαξαν ακόμα και το εργατικό δίκαιο στην Ελλάδα πετυχαίνοντας καλύτερες συνθήκες εργασίας. Λιγότερες ώρες, και καλύτερα ημερομίσθια.
Τα βυρσοδεψεία της Ερμούπολης βρισκόταν όλα μαζεμένα σε μια περιοχή. Στα Νότια του λιμανιού. Αυτή την περιοχή σήμερα που βρίσκεται το κλειστό γυμναστήριο ως την μαρίνα. Αρκετά μακριά από την κατοικούμενη Ερμούπολη της εποχής εκείνης. Εκεί που βρισκόταν τα Καρνάγια, τα σφαγεία και αρκετά αλλά εργοστάσια. Οι λόγοι που βρισκόταν εκεί όχι μόνο τα Βυρσοδεψεία αλλά και όλα τα αλλά είναι πολύ απλοί. Ήταν ότι δεν υπήρχε πρόβλημα να χυθούν βρώμικα νερά, να κτιστούν δεξαμενές , καλή θέση για μεταφορές στο εσωτερικό και προς το λιμάνι. Πιθανή παρουσία νερού που κατέβαινε από τους γύρω λόφους, και το σημαντικό ρηχή θάλασσα μπροστά από την παραλία που βοηθούσε στα πρώτα στάδια επεξεργασίας των δερμάτων. Διαβάζοντας στην συνεχεία θα καταλάβετε γιατί ήταν τόσο σημαντική η παρουσία του νερού στην βιομηχανία της Βυρσοδεψίας.
Ο πιο σπουδαίος όμως λόγος ήταν ότι τα εργοστάσια της Βυρσοδεψίας «μύριζαν» πολύ άσχημα όπως θα διαβάσετε παρακάτω. Η Μυρωδιά τους μερικές φορές ήταν αφόρητη. Φυσικά για τους Ερμουπολιτες που έβλεπαν το νησί τους να έχει τέτοια άνθιση λίγο τους ενδιέφερε. Υπήρχαν δουλειές και υπήρχαν και «άρχοντες» που αντί να θέλουν να κλείσουν τα εργοστάσια αυτά τα βοηθούσαν με όλες τις οικονομικές και πολιτικές δυνάμεις τους να γίνονται όλο και μεγαλύτερα. Καλύτερα και πιο παραγωγικά.
Επίσης ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο που δεν ήταν γνωστό στον πολύ κόσμο ήταν ότι τα κτήρια αυτά είχαν μια ιδιορρυθμία στην αρχιτεκτονική και την κατασκευή τους. Τα κτήρια ήταν προσαρμοσμένα στη φυσική κλίση του εδάφους, σαν συνέχεια της θάλασσας και των βράχων. Φτιαχνόταν έτσι για να φεύγουν τα νερά η να μπαίνουν ευκολότερα μέσα στις γούρνες που όπως θα διαβάσετε παρακάτω ήταν το σημαντικότερο στάδιο της κατεργασίας των δερμάτων.
Τα Βυρσοδεψία της Ερμούπολης είχαν δυο ορόφους. Στο ισόγειο υπήρχαν οι δεξαμενές που «μούλιαζαν» τα δέρματα Στον ίδιο όροφο στέγνωναν, έκοψαν και συσκεύαζαν τα δέρματα. Στον όροφο αυτόν τριβόταν ο φλοιός του πεύκου που θα χρησιμοποιούταν για την ¨δέψη¨ Πριν το 1860 για την δουλειά αυτήν χρησιμοποιούταν οι ανεμόμυλοι. Μετά το 1860 τα περισσότερα Εργοστάσια χρησιμοποιούσαν και ατμομηχανές. Έχουμε πει σε προηγούμενο άρθρο ότι η Ερμούπολη ακολούθησε μια απόλυτα παράλληλη πορεία με την βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη. Ότι Μηχανήματα εφευρίσκονται στην Μεγάλη Βρετανία στην Γαλλία και στις αναπτυσσόμενες βιομηχανικά χώρες ερχόταν κατευθείαν στην Ερμουπόλη για να εγκατασταθούν στα Ερμουπολίτικα εργοστάσια και να αρχίσουν να δουλεύουν. Κάποια από τα εργοστάσια είχαν και μέρος για να κοιμούνται οι εργάτες. Οι Λόγοι που συνέβαινε αυτό ήταν δυο. Από την μια υπήρχαν εργασίες οι οποίες έπρεπε να τις παρακολουθεί ο «μάστορας» η ο Τεχνίτης όλο τον εικοσιτετράωρο και ο άλλος ότι πολλές φορές ερχόταν εργάτες από αλλά μέρη και έμεναν στο εργοστάσιο.
Δέρματα ερχόταν από παντού. Από Κυκλάδες αλλά και από αλλά μέρη έκτος νησιών. Η Πρώτη βιομηχανία Βυρσοδεψίας δημιουργήθηκε στην Ερμουπόλη το 1834 και ανήκε στον Σαλουστρο, πρόσφυγα Κρητικής καταγωγής. Ακολούθησε το 1842 ι ίδρυση ενός εργοστάσιου από ον γιο του Γ.Καλουτά. Π Καλουτά. Αυτό το εργοστάσιο του Π Καλουτά ήταν το μεγαλύτερο της Ανατολής. Διέθετε δεξαμενές χωρητικότητας 150.000 δερμάτων και είχε παραγωγή 50.000 δέρματα τον χρόνο, με κύκλο εργασιών να φτάνει τα 3.000.000 Δρχ. εκείνη την εποχή. Αστρονομικό νούμερο για την εποχή εκείνη. Απασχολούσε δε 300 εργάτες.
Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ότι στην πρώτη φάση της Βυρσοδεψίας στην Ερμούπολη οι ιδιοκτήτες των εγκαταστάσεων ήταν ταυτόχρονα και έμποροι πρώτων υλών. Αυτό είχε σαν συνέπεια Το Συριανό δέρμα να είναι από τα φτηνότερα της Ανατολής.
Τα Συριανά δέρματα ήταν από τα καλύτερα στον κόσμο. Γινόταν εξαγωγές σε Τουρκιά, Αίγυπτο, Βουλγαρία, Ρουμάνια, Ρωσία και φυσικά ένα μεγάλο μέρος της παραγωγής διατίθεται και στην Ελλάδα αλλά και στην Σύρο., Η Σύρος ήταν διάσημη «Δερματοπωλητρια» Κάτι ανάλογο που συμβαίνει σήμερα με πόλεις της Ανατολής όπως το Κουσαντασι το Μπόντρουμ κτλ.. Άλλο ένα σημαντικό εμπορικό κομμάτι που έχασε η Ερμούπολη.
Η Ερμούπολη το 1851 είχε 12 Βυρσοδεψία και το 1853 τα εργοστάσια έχουν γίνει 17. Φαντάζεστε την ανοδική πορεία της βιομηχανίας αυτής;. Και όλα αυτά ΕΝ ΜΕΣΩ ΚΡΙΣΗΣ. Οι Δυο «μεγάλοι» εργοστασιάρχες Π. Καλουτάς και Ε. Σαλούστρος φέρνουν νέο πρωτοποριακό οπλισμό. 2 Ατμόμυλους Γαλλικής κατασκευής ιπποδύναμης 38 άλογων, που μαζί με τους παλιούς ανεβάζουν κατακόρυφα την παραγωγή. Τα κέρδη φτάνουν σε αστρονομικά νούμερα για την εποχή. Το 1860 είναι 5.324.600 και το 1875 ανεβαίνει στα 11.000.000.
Όμως έρχεται νέα κρίση το 1876. Σημαντική και πολύχρονη. . Οι Εξαγωγές πέφτουν στο 50%. Αυξάνεται η ανεργία. Δήμαρχος τότε στην Ερμούπολη ο Δ. Βαφιαδακης. Δυστυχώς το μεγαλύτερο εργοστάσιο, το καμάρι της Ερμούπολης και της ανατολής του Π. Καλουτά οδηγείται σε πτώχευση. Ανάκαμψη έχουμε το 1892. Όμως ο κλάδος αντιμετωπίζει την συνηθισμένη κυβερνητική αδιαφορία. Η Αδιαφορία είναι και δημοτική και κρατική. Τα πράγματα δυσκολεύουν για την Βυρσοδεψία της Ερμούπολης.
Συμβαίνει και ένα άλλο απρόοπτο που θα χαντακώσει κυριολεκτικά την κατεργασία δέρματος πανελλαδικά. Εκείνη την εποχή μια επιδημία Φυλλοξήρας θα καταστρέψει ένα μεγάλο μέρος των αμπελιών της Ελλάδας. Η Κυβέρνηση «πείθεται» από μερικούς «ειδήμονες» πως για αυτό φταίει ο Πευκοφλοιός (βασικό υλικό για την κατεργασία των δερμάτων ειδικότερα της Σύρου ) Η Κυβέρνηση λέει πως ο Πευκοφλοιός είναι ο φορέας της αρρώστιας και επιβάλει όρους στην εισαγωγή. Το 1888 ΑΗ ΙΔΙΑ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΝΕΚΡΩΝΕΙ ΤΗΝ ΒΥΡΣΟΔΕΨΙΑ ΠΑΝΕΛΑΔΙΚΑ. **** (Σημείωση δική μου.. πόσα τραγικά λάθη συνεχώς σε αυτόν τον τόπο και αυτήν την χώρα…!!!) Ξεσπά διαμάχη μεταξύ των Βυρσοδεψών και κυβέρνησης. Τελικά Ο νομός θα καταργηθεί το 1898.
Φτάνουμε στις αρχές του 20ου αιώνα και στην Ερμούπολη υπάρχουν μόνο 7 από τα 17 Βυρσοδεψία. Μερικά πλέον ακολουθούν τις μοντέρνες οικονομικές εντολές και είναι ΑΕ. Γίνονται ανακατατάξεις. Ο Γλύκας πούλησε το εργοστάσιο του στον Τσιροπινά το 1897. Ο Κ. Τυροπιτάς, έμπορος, βιομήχανος, εφοπλιστής αλλά και δήμαρχος της Ερμούπολης (1887 – 94) κατείχε μια από τις μεγαλύτερες περιούσιες της Ερμούπολης μαζί με τον Βαφιαδακη και τον Λαδόπουλο. Ένα άλλο βυρσοδεψείο είναι του Κορόμηλα (έτος ίδρυσης 1853) . Αυτά τα λίγα λειτουργούν ηρωικά ως τις αρχές του Β Παγκοσμίου πολέμου. Μετά το τέλος του πολέμου γίνεται μια μάταιη προσπάθεια να ξαναλειτουργήσουν αλλά όλα πλέον έχουν τελειώσει. Η Ελλάδα δεν είναι πλέον η ιδία.. Αρχίζει η νέα καταστροφική πολιτική της με εμφύλιους και καταστροφικούς πολιτικούς που δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον όχι μόνο για την Σύρο αλλά ούτε καν για την Ελλάδα.
Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΡΙΑΝΟΥ ΒΥΡΣΟΔΕΨΗ. Ο Κύριος Μιχάλης Πελεκάνος θυμάται.
«Βάζαμε τα δέρματα στο ασβεστερό δέκα μέρες συνεχεία και τα τουμπάραμε συνέχεια να φύγει η τρίχα. Μετά τα ξαμολούσαμε στα καβαλέτα. Στην συνεχεία στην θάλασσα να τα ξεπλύνουμε καλά, να φύγει ο άσβεστης. Τα ξανατινάζαμε να φύγουν τα «λέσια». Έπειτα τα βάζαμε μέσα στις λίμπες με πεύκο και βελανίδι επί ένα μήνα συνέχεια… Τα παστώναμε σαν τις σαρδέλες με πεύκο και βελανίδι από το εισαγόμενο υλικό. Πεύκο από την Σάμο Βελανίδια από την Κέα και από την Κύθνο. Σε έξι μήνες μπορούσαμε να τα σηκώσουμε από τις λίμπες» ΠΟΛΤΟΝΙΑ» Τα ξύναμε πάλι να φύγουν και τα τελευταία λέσια. Μετά στις βαρέλες «ΜΠΟΥΡΑΤΑ» για να γίνει η δέψη και τα πλέναμε καλά. Τα παίρναμε για στρώσιμο. Γινόταν όμως τρεις φορές. Πρώτη Δεύτερη τρίτη. Έπειτα τα βάζαμε στον Κυκλιδρο. Τα βάφαμε με βραστή λίγη ανελίνη και ψαρόκολλα (στο τσουκάλι γινόταν το βράσιμο) , τα αλείβαμε και όταν στέγνωναν τα κουρεύαμε και ήταν έτοιμα προς πώληση. Έμπαινε και σφραγίδα του εργοστασίου πάνω στα δέρματα. Απόδειξη καλής ποιότητας του εργοστασίου.»
Ένας άλλος εγγονός Βυρσοδέψη μου είπε πως άκουγε να λέει ο θείος του για το πόσο επικίνδυνο ήταν να δουλεύει στα εργοστάσια αυτά. Τα Δηλητήρια κυριολεκτικά θέριζαν τους εργατιές που εκείνη την εποχή είχαν στοιχειώδη μέτρα προστασίας. Οι Περισσότεροι πέθαιναν από δηλητηριάσεις των πνευμόνων από τις αναθυμιάσεις των καυστικών υλικών που χρησιμοποιούσαν. (Θα διαβάσετε παρακάτω ποια ήταν αυτά) Άλλοι πέθαιναν από μολύνσεις από τις βρωμιές που κυριολεκτικά έπιαναν με τα χεριά τους και πολλές φορές τσαλαβουτούσαν μέσα σε αυτές. «Κάποιος πέθανε από μια μόλυνση που έπαθε στο δάκτυλο του και ξεκίνησε από μια …. ΠΑΡΑΝΥΧΙΔΑ)
Τον Νοέμβριο του 1914 εψηφισθη συμφώνα με τις διατάξεις του νομού 281 καταστατικό επαγγελματικού Σωματείου Βυρσοδεψοεργαρτων Σύρου.
Τι είναι η Βυρσοδεψία όμως; Γιατί σήμερα είναι μία ξεχασμένη τέχνη. Αλλά στην εποχή της ήταν βασική και κυρία βιομηχανία;
Ας δούμε λίγα πράγματα για την τέχνη αυτή
Βυρσοδεψία είναι η τέχνη της κατεργασίας των δερμάτων (Δέψη). Λέγεται και ταμπάκικο. Τα Ταμπακαριά, που ακούμε και σήμερα, που λειτουργούσαν επί πολλά χρόνια στη Ερμούπολη στην Συρα. Ήταν μια σπουδαία βιοτεχνία, έδινε πολλά κέρδη στους Συριανούς άλλα και όχι μόνο.
Η βυρσοδεψία κατεργάζεται το ακατέργαστο δέρμα ( κατσίκας, προβάτου, βοδιού, αλόγου κ.λπ.) και τα μεταβάλλει σε τέλεια μαλακά δέρματα (κατεργασμένα), έτοιμα προς χρήση από τις άλλες βιομηχανίες όπως η υφαντουργία η οι υποδηματοποιοί και γενικότερα τεχνίτες που ασχολούντο με την κατασκευή δερμάτινων ειδών. Η σημασία της «δέψης» δηλαδή της κατεργασίας είναι ότι τα κατεργασμένα δέρματα δεν τα προσβάλλουν η υγρασία και οι διάφοροι μικροοργανισμοί. Με την κατεργασία γίνονται αδιάβροχα και ελαστικά.
Ιστορικά ξέρουμε ότι η βυρσοδεψία ήταν γνωστή στην Κίνα και στους ερυθρόδερμους ιθαγενείς της Αφρικής. Ήταν επίσης γνωστή και στην Αίγυπτο, όπως δείχνουν τα δέρματα που βρέθηκαν σε ανασκαφές. Και σήμερα το Μαρόκο και η Ινδία είναι από τις διάσημες χώρες που έχουν Βυρσοδεψία ακόμα μα ε τον παραδοσιακό τρόπο.
Ας γυρίσουμε στην Ερμούπολη.
Στην αρχή η βυρσοδεψία γινόταν με πρωτόγονο τρόπο. Αργότερα τελειοποιήθηκε με «επιστημονικά» μέσα.
Καταρχάς είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε γιατί βρισκόταν τα Βυρσοδεψία κοντά στην θάλασσα. Ο Λόγος είναι ένας και μοναδικός. Η Κατεργασία δέρματος απαιτεί πολύ νερό… Πάρα πολύ νερό. Οι συνθήκες που εργαζόταν οι εργάτες βυρσοδέψες ήταν σε ένα απόλυτα υγρό στοιχείο, κυριολεκτικά μέσα σε μια ανθυγιεινή λάσπη γεμάτη πρωτόγονα χημικά και άλλες βρωμερές ουσίες.
Η διαδικασία της κατεργασίας έχει τις βάσεις της από τα αρχαία χρόνια και στην αρχική της μορφή δεν έχει καμία διαφορά από το πώς γινόταν χιλιάδες χρονιά πριν. Τα πρώτα μέσα που χρησιμοποιούσαν για την κατεργασία των δερμάτων ή πιο σωστά για τη “δέψη” των δερμάτων ήταν ο καπνός και το στέγνωμα στον ήλιο. Υπήρχαν φυσικά και άλλοι τρόποι δέψης. Οι Εσκιμώοι ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούν το….. το μάσημα. Με το μάσημα το δέρμα γίνεται μαλακό και ελαστικό. Στα εργοστάσια αυτό γινόταν με ειδικές πέτρες η μέσα σε ειδικούς κλίβανους που πιέζονταν τα δέρματα με ξύλο από πεύκα και βελανίδια..
Μετά την εκδορά του ζώου το δέρμα πρέπει να αλατιστεί και να στεγνώσει, για να μπορέσει να διατηρηθεί. Το αλάτισμα αποβλέπει ακριβώς στην απορρόφηση του νερού. Το αλάτι, με την ιδιότητα που έχει να απορροφά το νερό, μειώνει την υγρασία του δέρματος, πράγμα που εμποδίζει την ανάπτυξη των μικροοργανισμών που θα μπορούσαν να το καταστρέψουν. Παράλληλα γίνεται και το στέγνωμα του δέρματος στον ήλιο ή και σε κάποιο ζεστό μέρος, που όμως αερίζεται καλά.
Ένα τέτοιο δέρμα είναι σκληρό και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, μπορεί όμως να διατηρηθεί και μερικά χρόνια ακόμη.
Πριν δοθούν στο εμπόριο τα πιο χονδρά δέρματα τα χτυπούν για να γίνουν πυκνότερα, τα δε λεπτά (βακέτες και βιδέλα), αφού αποκόψουν τις ανωμαλίες και τα λειάνουν, τα λιπαίνουν με ιχθυέλαιο ή με ειδικό λάδι που παράγεται από το πετρέλαιο και γίνονται έτσι αδιάβροχα, ευλύγιστα και ελαστικά. Και μετά ακλουθούσε το βάψιμο.
Πριν αρχίσει η πραγματική δέψη, τα δέρματα τοποθετούνται για ένα διάστημα μέσα σε νερό, για να μαλακώσουν.
Τα δέρματα που προορίζονται για γουναρικά, και τέτοια είναι τα δέρματα των ζώων που έχουν γούνα, υποβάλλονται σε δέψη ειδική, τέτοια που και μαλακά θα τα καταστήσει και το τρίχωμα θα μείνει ανέπαφο και δε θα βλαφτεί καθόλου.
Μετά την εκδορά του ζώου και παρά την αποξήρανση του δέρματος, εξακολουθεί να παραμένει επάνω αρκετή ποσότητα λίπους. Για να αφαιρεθεί το λίπος ραντίζεται το δέρμα με ανθρακικό ασβέστιο ή με οξείδιο του ψευδαργύρου.
Συγχρόνως το δέρμα τεντώνεται πάνω σε ειδικά ξύλινα πλαίσια με την εσωτερική πλευρά πάντα προς τα κάτω. Στη θέση αυτή παραμένει μέχρι που να διαπιστωθεί ότι το λίπος έχει φύγει και έχει καθαρίσει. Μετά αρχίζει η πραγματική διαδικασία της δέψης. Η διαδικασία αυτή συνίσταται στις συνεχείς πλύσεις του δέρματος στην εσωτερική του πλευρά με διάλυμα που αποτελείται από στυπτηρία, αλάτι και σόδα, χρώμιο και διάφορα λάδια
Τα λάδια αυτά είναι κυρίως λάδια από ψάρι. Ψαρόλαδα.. Άλλη άσχημη μυρωδιά. Σας τονίζω συνεχώς αυτό με την μυρωδιά γιατί η μυρωδιά στα βυρσοδεψία ήταν ανυπόφορη. Αφού αλειφτεί το δέρμα με το λάδι αυτό, αφήνεται στον αέρα και τον ήλιο, για να οξειδωθούν τα λάδια με τα οποία αλείφτηκε. Λάδια χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της δέψης, όταν πρόκειται να κατασκευαστούν δέρματα τύπου σαμουά.
Τόσο το χρώμιο, όσο και το λάδι χρησιμοποιούνται σε δέρματα με τρίχωμα ή και χωρίς τρίχωμα. Τα δέρματα όμως που θα πρέπει να μην έχουν τρίχες ακολουθούν μια διαδικασία αποσύνθεσης της επιδερμίδας έτσι ώστε να αφαιρεθούν πολύ εύκολα οι τρίχες. Τέτοια κατεργασία έχουν τα δέρματα των προβάτων, οι λεγόμενες προβιές, τα δέρματα των κατσικιών, ακόμη και τα δέρματα των βοδιών που χρησιμοποιούνται για σόλες κλπ.
Στην περίπτωση που το δέρμα έχει μεγάλο πάχος, όπως είναι π.χ. το δέρμα των βοδιών και θέλουμε να παρασκευάσουμε δέρματα λεπτότερα, τότε τα δέρματα χωρίζονται στη μέση ή στα τρία κλπ. ανάλογα με το πόσο χοντρό θέλουμε να είναι το δέρμα.
Η κλασική μέθοδος δέψης γίνεται με τη βοήθεια της τανίνης. Η τανίνη είναι ουσία που παράγεται από τη φλούδα μερικών δέντρων, όπως είναι τα διάφορα είδη των ακακιών, η βαλανιδιά η καστανιά κλπ. Παλιότερα χρησιμοποιούσαν την τανίνη, όπως ακριβώς την έπαιρναν, χωρίς καμιά συμπύκνωση ή κατεργασία. Η δέψη όμως κρατούσε πάρα πολύ, ακόμη και μερικούς μήνες. Σήμερα χρησιμοποιείται συμπυκνωμένη τανίνη και η δέψη διαρκεί μερικές ημέρες μόνο.
Ανάμεσα στη δέψη με την τανίνη και το χρώμιο υπάρχουν αρκετές βασικές διαφορές. Η δέψη, με το χρώμιο είναι πιο σύντομη και πιο φτηνή, τα δέρματα έχουν μικρότερο βάρος και καλύτερη εμφάνιση. Αντέχουν επίσης στο σκίσιμο. Μια άλλη «λεπτομέρεια « της δουλείας είναι ότι πολλές φορές τα Βυρσοδεψία αναζητούσαν φτηνότερα «χημικά» Και τα χημικά αυτά τα έβρισκαν στα ….. Κάτουρα των ζώων, Άλλη βρωμά.. Άλλο ανθυγιεινό «εργαλείο»
Τα Βυρσοδεψία είχαν μεγάλες και βαθιές δεξαμενές η γούρνες η αργότερα κλίβανους στην αρχή ξύλινους , μετά τσίγκινους και προς τα τελευταία σιδερένιους και χαλύβδινους γεμάτες νερό, στις οποίες υπήρχαν ξύλινες ανέμες που τις γύριζαν κάθε τόσο. Έριχναν τα δέρματα και τ’ αφήναν 3 – 4 μέρες. Στο διάστημα αυτό γινόταν συχνή αλλαγή του νερού. Είπαμε πολύ νερό! Έτσι τα δέρματα μαλάκωναν και φούσκωναν.
Ο λόγος που ήθελαν να γίνει αυτό ήταν γιατί έτσι μπορούσαν να τα γδάρουν ευκολότερα. Αυτή η διαδικασία γινόταν με ειδικά μαχαίρια τις «ξύστρες» ή με ειδικά μηχανήματα που ξύνουν εσωτερικά το δέρμα για να φύγουν τυχόν κομμάτια κρέατος που έμειναν κατά το γδάρσιμο καθώς και ο υποδόριος ιστός. Ακολουθεί το ασβέστωμα, διευκολύνει το εξωτερικό ξύσιμο και την εξόγκωση του δέρματος.
Τα δέρματα τοποθετούνται σε δεξαμενές που περιέχουν πυκνό διάλυμα θειούχου νατρίου Το οποίο βρωμάει απαίσια και είναι δηλητηριώδες, για λίγες ώρες και μετά σε άλλες δεξαμενές με πυκνό διάλυμα ασβέστη με θειούχο νάτριο ή αρσενικό. Τέλος γίνεται η αφαίρεση του εξωτερικού τοιχώματος.
Όταν τελειώσει η εργασία αυτή, ακολουθεί η φυτική κατεργασία του δέρματος ή η κατεργασία αυτού με ανόργανες ενώσεις.
Υπήρχε και η φυτική κατεργασία: Αυτή γινόταν με φυτικές, δεψικές ύλες, που βρίσκονται στα φύλλα, τη φλούδα, τους καρπούς, τα ξύλα και τις ρίζες των δέντρων. Φυτική κατεργασία γίνεται για τα σολοδέρματα και γενικά τα χονδρά δέρματα. Η κατεργασία αυτή διαρκεί 6 – 8 μήνες. Στην αρχή τοποθετούν τα δέρματα σε αραιότερα διαλύματα και σιγά – σιγά σε πυκνότερα. Έτσι κατορθώνεται η διαπότιση των δερμάτων με τις δεψικές ύλες. Στις δεξαμενές που περιέχουν στρώμα από σκόνη φλούδας πεύκου, σχίνου και βαλανιδιού τοποθετούν τα δέρματα και ανάμεσα από κάθε δέρμα τοποθετείται από το ίδιο μίγμα για να ολοκληρωθεί η απορρόφηση των δεψικών υλών. Μετά από δύο εβδομάδες τοποθετούνται σε άλλες δεξαμενές, που περιέχουν πυκνότερο εκχύλισμα δεψικών υλών και μετά 2 – 3 εβδομάδες σε άλλο πιο πυκνό διάλυμα. Αφού μείνουν έτσι επί 25 μέρες είναι έτοιμα τα δέρματα.
Η βυρσοδεψία στην Ερμούπολη έμπλεκε πολλούς άλλους εμπορικούς τομείς του εμπορίου. Όπως συμβαίνει σήμερα με το Νεωριο που δεκάδες άλλες μικρότερες επιχειρήσεις και καταστήματα τροφοδοτούν το ναυπηγείο. Κατ αρχάς ήταν οι προμηθευτές και αυτή ήταν κτηνοτρόφοι, χασάπηδες και οι προβιδέμποροι που γύριζαν στα χωριά και μάζευαν νωπές και ξηρές προβιές και μετά πήγαιναν στα εργοστάσια και τις βιοτεχνίες και τα πουλούσαν. .
Μετά ήταν η Ναυτιλία. Ατέλειωτες ουρές από καράβια και καΐκια έφταναν στο λιμάνι γεμάτα δέρματα και μετά φόρτωναν τα κάρα η τα φορτηγά προς τα εργοστάσια η το αντίθετο. Με έτοιμα πλέον δέρματα που έφευγαν από την Ερμούπολη για άλλους προορισμούς στην Ελλάδα.
Ήταν οι «κορδελιάστρες» που σχεδίαζαν, έκοβαν και γάζωναν τα δέρματα και τα παρέδιδαν στους δερματαδες η στους υποδηματοποιούς. Ακόμα και οι λούστροι είχαν δουλειά . Και όλοι δούλευαν από το πρωί ως το βράδυ σε ένα ατελείωτο εκρηκτικό και οργασμικο αλισβερίσι. Ακόμα και ξυλέμποροι ανακατευόταν στο εμπόριο αυτό που έκοβαν τα φυσικά προϊόντα της βυρσοδεψίας Όπως έχω ακούσει, το βελανίδι στον Νομό Ρεθύμνης ήταν ένα εισόδημα μεγάλης αξίας. Τεράστιες βελανιδιές τις ράβδιζαν σαν τις ελιές και ο καρπός τους μεγάλος σαν κάστανα, τον μάζευαν με τα χέρια, τον άπλωναν σαν τη σταφίδα, τον πουλούσαν σε οκάδες και κέρδιζαν περισσότερα από το λάδι.
Πηγές: Ιστορίες Α. Δρακακη, Κ. Κριτισινη, Τ. Αμπελά, Δ. Χαλαρη Μανώλη Τουντα –Πύλη και βιομηχανία της Ερμούπολης. Προσωπικές έρευνες, διαδικτυακές βιβλιοθήκες., Επίσης ευχαριστώ πάρα πολύ τον καλό μου φίλο Βαγγελη Παραμανη Vangelis Paramanis που όπως πάντα έχει την δύσκολη δουλειά της φωτογραφίας και τον επίσης καλό μου φίλο Σταύρο Γουσγουνελη ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΟΥΣΓΟΥΝΕΛΗΣ για την σημαντική βοήθεια που μου έχει δώσει και συνεχίζει να το κάνει σε σπάνιο ιστορικό υλικό.
Οι Φωτογραφίες των Συριανών Εργοστασίων είναι από του Κορνηλακη περίπου την περίοδο του 1853. Επίσης το εργοστάσιο αυτό είχε περάσει και στα χεριά των Κούτση και Δενδρινού. (Βιβλίο Η Ερμουπολη σαν Παραμύθι. Δ. Χαλαρη.)
Επίσης είναι σημαντικό να γνωρίζεται ότι για να σας δώσω να καταλάβετε πιο πολλά και για να είναι πιο πλήρες εικονικά το θέμα χρησιμοποίησα φωτογραφίες από εργαστήριο και εργοστάσια κατεργασίας δερμάτων όχι μόνο από την Σύρο αλλά από την υπόλοιπη Ελλάδα από το 1830 και 1870. Από την Αθήνα, Χίο, Πειραιά, Σάμο, Μυτιλήνη.
Ευχαριστώ τέλος όλους και όλες, εσάς που με χαρά μου δίνεται πληροφορίες στις έρευνες που κάνω. Κάποια στιγμή όλα αυτά τα ονόματα θα αναφερθούν σε ειδικό κεφάλαιο και άρθρο.
Γράφει:O δημοσιογράφος και Ιστορικός Παναγιώτης Κουλουμπής
