Το Μοναδικό και απίστευτο κτιστό εξ ολοκλήρου από πέτρα θαλάσσιο λουτρό των δεσποινίδων Μαρένγκο στο Κίνι ίσως το μοναδικό σωζόμενο πλέον στην Ελλάδα ή ότι έχει απομείνει πλέον από αυτό.
Ένα μνημείο σχεδόν μοναδικό στην Ευρώπη που η ιστορική άγνοια κατάστρεψε κυριολεκτικά καταφέρνοντας να χαθεί μια πτυχή της ιστορίας που το ενδιαφέρον δεν ήταν μόνο Ιστορικό άλλα ηθικό και, εθνολογικό και λαογραφικό.
Βρισκόμαστε στην Σύρο γύρω στα 1870. Τα ήθη όχι μόνο στην Σύρα άλλα γενικότερα στον «πολιτισμένο» κόσμο είναι άκρως περίεργα, παράξενα και προπάντων αυστηρότατα.
Μπορεί σήμερα στις παραλίες τα κορίτσια, οι κυρίες και γενικά κάθε γυναίκα να χαίρονται την θάλασσα φορώντας μαγιό που περισσότερο «δείχνουν» πάρα κρύβουν άλλα στην Ευρώπη του 1800 τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Η θέα ενός γυναικείου αστραγάλου η ενός καρπού ήταν άκρως απαγορευτική και θεωρούταν σκανδαλιστική και ανήθικη. Παρ όλα αυτά ο ελληνικός ουρανός και θάλασσα τού καλοκαιριού ήταν πάντα μεγάλο θέλγητρο για τις γυναίκες. Ποσό περισσότερο για τα κορίτσια που χαίρονται την θάλασσα με ένα στυλ σχεδόν παιδικό ότι ηλικία και να έχουν. Πως όμως κολυμπούσαν σε μια εποχή που θεωρούταν μεγάλη ντροπή να φανεί έστω και ένα ελάχιστο σημείο από το σώμα τους;
Θα κάνουμε ένα καλοκαιρινό ταξίδι στο χρόνο όπου τα ήθη ήταν αυστηρά και θα σκεφτούμε για μια ακόμα φορά πως η ανιστορικότητα ενός λαού είναι πιο επικίνδυνη ακόμα και από την ιδία την ντροπή και την …τροπή των ηθών.
Γνωρίζατε ότι πριν 100 χρόνια οι γυναίκες φορούσαν μάλλινα μαγιό κι ότι πριν 200 χρόνια βούταγαν στη θάλασσα με ειδικά φουστάνια; Η ιστορία της εξέλιξης του μαγιό ανά τους αιώνες αποτελεί ένα ενδιαφέρον δείγμα των αλλαγών της μόδας στην ιστορία.
Το 1825 Οι γυναίκες φορούν τα ειδικές τουαλέτες θαλάσσης και πλατσουρίζουν μόνο στα ρηχά νερά, αφού το βάρος του φορέματος δεν επιτρέπει το κολύμπι.
Λίγα χρόνια αργότερα το 1870 τα μαγιό ακόμα καλύπτουν όλο το σώμα, αλλά μοιάζει περισσότερο με ρούχο περιπάτου παρά με τουαλέτα.
Σε αυτήν την εποχή διαδραματίζεται η σημερινή μας ιστορική αναδρομή.
Βρισκόμαστε γύρω στα 1870 τα ήθη στην Σύρο ιδίως των καθολικών ήταν πολύ αυστηρά. Ένας οδοντίατρος ο Νικόλαος Μαρέγκο έχει μια βίλα στα δεξιά της παραλίας του Κινιού.
Όπως κάθε πατέρας της εποχής εκείνης και ειδικότερα του κοινωνικού επίπεδου που ήταν ο οδοντίατρος μας, ήταν ακοίμητος φρουρός της ηθικής των δυο θυγατέρων του και πιθανώς και της συζύγου του. Κτίζει λοιπόν κάτω από την βίλα του στο Κίνι μερικά μέτρα πιο κάτω στην παράλια ένα απομονωτήριο λουτρό , ώστε το καλοκαίρι να κλείνονται σε αυτό οι δυο κόρες του και να κολυμπούν « τεταγμένες» ώρες και μακριά από τα ανήθικα βλέμματα.
Ο αυστηρός λοιπόν μπαμπάς στα 1870 είχε κανονίσει ώστε οι δυο κόρες του να κάνουν το θαλασσινό μπάνιο της περίκλειστες μέσα σε αυτό το τετράγωνο κτίσμα. Η θάλασσα εισερχόταν σε αυτό το κτίσμα μέσα από δυο στοές και έτσι δεν έβλεπε κανένας τις λουόμενες νεαρές κατά την επαφή τους με το νερό.
Η Συριανή αυτοί πρωτοτυπία θαλάσσιου μπάνιου ήταν του 19ου αιώνα και ήταν η μοναδική στο νησί.
Σήμερα «έργα» ανάπλασης με διαφορές προσχώσεις έχουν χαλάσει και καταστρέψει ότι είχε απομείνει από τα σωζόμενα ερείπια του κτίσματος από την θάλασσα. Και Όχι μόνο αυτό.. Κάνεις δεν ενδιαφέρθηκε τουλάχιστον να το διατηρήσει και να μην καταντήσει αποθήκη μικρο- υλικών καταστρέφοντας τελείως την αρχική του δομή.
Αυτά είναι που σας λέω για το ποσό σημαντικό είναι κάνεις να γνωρίζει την ιστορία του. Ένα τόσο δα κτισματάκι πόση μεγάλη ιστορική …άρα και τουριστική αξία έχει.
Για την Ιστορία…..
Τα πρώτα θαλάσσια λουτρά των γυναικών γίνονται σε χώρους περιορισμένης ορατότητας από τα «περίεργα» και «πονηρά» μάτια. Κτίζονται ειδικά λουτρά μέσα στην θάλασσα και εκεί μέσα οι κυρίες παίρνουν το μπάνιο τους κρυμμένες από κάθε βλέμμα.
Τέτοια λουτρά κτίζονται σε κάθε μέρος της Ευρώπης όπου υπάρχει παράλια. Έχουμε φωτογραφίες άλλα δεν σώζονται τα λουτρά της Πλατείας Κανάρη στο Πασαλιμάνι. Και ήταν μάλιστα δημόσια.
Το 1840 στον Πειραιά δόθηκε στον κόσμο για χρήση πλήρως οργανωμένη παραλία κολύμβησης (πλαζ) στο Πασαλιμάνι. Αυτή η οργανωμένη παραλία αποτελεί στην ουσία πρωτιά για ολόκληρη την Ελλάδα στον τομέα των οργανωμένων θαλασσίων λουτρών. Λίγα μόλις χρόνια μετά την σύσταση του ελληνικού κράτους το 1838 και συγκεκριμένα στις 19 Μαρτίου το Δημοτικό συμβούλιο Πειραιά αποφασίζει την ανέγερση λουτρικών παραπηγμάτων και την σύσταση ενός δημοτικού καφενείου στα Λουτρά ενώ αποφασίζει την κατασκευή δρόμων που οδηγούν στα λουτρά
Στην καρτ-ποστάλ του Ρωμαίδη του 1890 έχει γίνει μεγέθυνση εντός κύκλου η εξέδρα με τις καμπίνες που υπήρχαν ακόμα τότε στο Πασαλιμάνι λίγο πριν την μεταφορά τους στον όρμο
Οι κατασκευές αυτές το 1842 μετά από μια φοβερή θαλασσοταραχή καταστρέφονται.
Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς έγινε η τρικυμία αυτή η οποία κατέστρεψε σχεδόν ολόκληρη την εγκατάσταση, από τα πρακτικά του Δήμου φαίνεται ότι στις 5 Μαρτίου του 1842 ανατέθηκε η μελέτη σε Δημοτικό Μηχανικό, να συντάξει σχέδια και προϋπολογισμό δαπάνης για την επισκευή των καμπινών που καταστράφηκαν λόγω ισχυρής θαλασσοταραχής.
Μπάνιο με αναγγελία στις εφημερίδες:
Η νέα μόδα του θαλάσσιου λουτρού στο Πασαλιμάνι έχει ταράξει τόσο τους κοσμικούς κύκλους που φτάνουν κάποιοι στο σημείο να αναγγέλλουν το πότε θα πάνε για μπάνιο και το πότε αναχώρησαν εκ της παραλίας. Διαβάζουμε πιο πάνω το άρθρο.
Οδηγίες χρήσεως:
“το θέρος είναι η ώρα του έτους καθ΄ ην ο Πειραιεύς και πολυπληθέστερος και ζωηρότερος είναι, σωρηδόν κατερχομένων των Αθηναίων χάριν των θαλασσίων λουτρών….” αναφέρει ο Οδηγός του 1860 που εκδόθηκε από τον Δήμο και την Νομαρχία Αθηνών. Ήταν η εποχή που η Αθήνα είχε 40.000 κατοίκους και ο Πειραιάς 5.500 και εθεωρείτο προάστιο παραθεριστικό. Το μπάνιο ήταν πλέον μόδα αν και χρειάζονταν οδηγίες προπαρασκευής για να το κάνεις. Οι οδηγίες χρήσεως ήταν τόσο συχνές που τις συναντά κανείς όχι μόνο στις εφημερίδες αλλά και στους Οδηγούς Πόλεων.
Από εφημερίδα του 1900 που δίνει οδηγίες θαλάσσιου λουτρού στους αναγνώστες
ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΑΥΤΗΣ…
Η πλαζ ήταν σωστή αλλά το όνομα ήταν λάθος:
Τότε που γράφονταν τα άρθρα αυτά όπως του Οδηγού του 1860, ονόμαζαν Μουνυχία το Πασαλιμάνι ενώ η πραγματική Μουνυχία που ονομάζουμε εμείς σήμερα Μικρολίμανο (ή Τουρκολίμανο) το ονόμαζαν Φανάρι (Μεσαιωνικό όνομα) ή και Φάληρο καμιά φορά συγκαταλέγοντας το Μικρολίμανο στο σημερινό Νέο Φάληρο.
Την εποχή εκείνη ακόμα και τον Λόφο του Προφήτη Ηλία (σημερινή ονομασία) τον έλεγαν Φαληρικό λόφο γιατί κοιτούσε προς Φάληρο.
Έτσι σε άρθρο του “Νέαι Αθήναι” διαβάζουμε “Ο περίπατος της Τερψιθέας είναι μαγευτικός, διότι εκείθεν ο οφθαλμός επιβλέπει και τους δύο λιμένας, τον κυρίως λεγόμενον του Πειραιώς και τον της Μουνυχίας, όπου υπάρχουσι και τα λεγόμενα λουτρά”.
Πραγματικά από την πλατεία τερψιθέας μπορεί κάποιος να δει και τον εμπορικό λιμένα και το Πασαλιμάνι που αναφέρεται εδώ ως Μουνυχία (λανθασμένα όπως είπαμε). Αργότερα και τα δύο θα μετονομαστούν και το μεν Πασαλιμάνι θα λέγεται λιμήν Ζέας από το 1920 περίπου ενώ το δε Τουρκολίμανο δεν θα ονομαστεί ποτέ Μουνυχία γιατί το καθεστώς της επταετίας το έκρινε ως μη χριστιανικό και προτίμησε το “Μικρολίμανο”. Σχετική παλαιότερη εγγραφή για το λάθος αυτό μπορείτε να διαβάσετε στην ανάρτηση “Ονόματα οδών, Πλατειών Πειραιά”.
Τα λουτρά του Πασαλιμανιού αναφέρονται επίσης και από την Πηνελόπη Δέλτα το 1878 (σχετική εγγραφή εδώ) η οποία μας δίνει επιπρόσθετα και την πληροφορία ότι ανάμεσα στους λουόμενους κυκλοφορούσαν πωλητές κολοκυθών τις οποίες νοίκιαζε κάποιος έναντι αμοιβής για χρήση σωσιβίου και για να μπορούν να ανοίγονται στα βαθιά.
Στο μπάνια του Φάληρο υπήρχε κι ένας ναύτης, συνήθως μυστακοφόρος, με μια βάρκα, επιφορτισμένος να επιτηρεί την τάξη και να αποτρέπει την οποιαδήποτε επικοινωνία μεταξύ ανδρών και γυναικών…”
Το 1920 αποφασίζονται τα “Μεικτά μπάνια” (Μπαιν-Μιξτ)
Το μεικτό μπάνιο πλέον θα ονομάζεται “Μπαιν Μιξτ” και θα αποτελέσει για πολλά χρόνια τη νέα μόδα.
Αυτά λοιπόν… κάντε τις συγυρίσεις σας με την σημερινή εποχή. Φανταστείτε δε, να είχαν σωθεί όλα αυτά και προπάντων το δικό μας λουτρό. Τι κέρδη θα είχαμε. Η Τουριστική συνείδηση δεν είναι να τρέχεις σε εκθέσεις. Άλλα να προσπαθείς να διατρήσεις ότι πρέπει να έρθει να δει για να θυμάται και να κάνει εντύπωση στον επισκέπτη σου ώστε φεύγοντας να το μεταφέρει και αλλού. Έτσι δημιουργείται το ρεύμα τουριστών.
Πήγες: Φωτογραφία . Αρχείο Ιακώβου Καρβώνη, Κωνσταντίνος Κριτσίνης. Δικτυακές πηγές και προσωπικές επιτόπιες έρευνες και τον φίλο μου Vangelis Paramanis για τις δικές του φωτογραφίες.
Γράφει:Ο δημοσιογράφος και Ιστορικός Παναγιώτης Κουλουμπής
