H Μεταμόρφωσης “είναι χτισμένη με τα πολύτιμα υλικά της γεροντικής ευλάβειας, του μητρικού πόνου και των παρθενικών ονείρων της περασμένης εποχής. Είναι θεμελιωμένη μα τα βάρη της εθνικής αγωνίας του ηρωικού 21` ” …
” θεμελιώθηκε το 1824 από τα χέρια της φτώχειας και της προσφυγιάς, τους κατατρεγμένους Χιώτες, Ψαριανούς κ.α., που κυνηγημένοι από του Τούρκου του αιμοχαρή το γιαταγάνι ήλθαν εδώ, σ` αυτή την ήρεμη και φιλόξενη γη, για να προστατέψουν τη ζωή και την οικογένειά τους.
Οι δυστυχισμένοι και άμοιροι Έλληνες του `21 πήραν και έφεραν εδώ, πάνω στους ώμους της αδάμαστης ελληνικής τους ψυχής, το σεπτό φορτίο των “εφεστίων θεών” που το έσωσαν από τις φλόγες του ολέθρου και από τα ερείπια της πυρπολημένης τους πατρίδας. Και ύψωσαν γρήγορα και αποφασιστικά τον όμορφο αυτό Ναό του Σωτήρος Χριστού, σύμβολο της σωτηρίας τους.
Mέσα στον Ναό αυτόν, βρήκαν ανάπαυση κειμήλια ιερά που με κίνδυνο ζωής διασώθηκαν από τη μανία της φωτιάς, μα και από τη σίγουρη βεβήλωση που χέρια εχθρικά και αλλόθρησκα θα προξενούσαν.
Στην Εκκλησία αυτήν μεταφέρθηκε και στήθηκε η θλιμμένη καμπάνα των καμένων Ψαρών για να λαλεί πρωί και βράδυ το λυπητερό τραγούδι της, θυμίζοντας στους ανθρώπους της νέας πόλης πως και για την πάσχουσα πατρίδα τους θα πρέπει να δεηθούν.
Εδώ ακούστηκαν για πρώτη φορά οι φωτισμένοι λόγοι των δασκάλων του Γένους, του Γαζή, του Κωνσταντά, του Βάμβα.
Εδώ αντήχησε και καταγράφηκε για πρώτη φορά το όνομα “Ερμούπολης” που ο Λουκάς Ράλλης, και οι κάτοικοι έδωσαν στην πόλη που με τα ίδια τους τα χέρια έχτισαν.
Είναι σχεδόν πανομοιότυπη με την Παναγία της Τήνου αφού ο αρχιτέκτονας και των δυο εκκλησιών ηταν ο Ευστράτιος Σμυρναίος.
Και τέλος στα παραπλήσια κελιά της Εκκλησίας αυτής φιλοξενήθηκε το Πρώτο Νοσοκομείο της Ελεύθερης Ελλάδας.
Πολλά στοιχεία της Μεταμόρφωσης μαρτυρούν τις ιδιαίτερες δυσκολίες της οικοδόμησής της, όπως και τη συμβολική σημασία με την οποία επενδύθηκε.
Για παράδειγμα, οι πρώτες κολόνες των τοξοστοιχιών, κρυμμένες από το τέμπλο, είναι δύο ακατέργαστοι κίονες που μεταφέρθηκαν από τα ερείπια της Δήλου.
Ακόμη, στο καμπαναριό διατηρείτο ως το 1870 μια μεγάλη καμπάνα, που ανήκε στον Αγ. Νικόλαο των Ψαρών και το 1824 πουλήθηκε ως λάφυρο στην Ερμούπολη.
Τέλος, όταν το 1858 χτίστηκε, στη βόρεια γωνία των κελιών, το βαπτιστήριο από τον επίσκοπο Δανιήλ, τοποθετήθηκε εκεί η βάση του ανδριάντα του Αδριανού και λαξεύτηκε για να γίνει κολυμπήθρα. Σήμερα έχει αποθηκευτεί και δεν είναι επισκέψιμη.
Στο δυτικό δε μέρος του προαυλίου χώρου βρίσκεται το σημείο ταφής του Μεγάλου Δάσκαλου του Γένους μας Άνθιμου Γαζή. (Μηλιές Πηλίου, 1764 – Σύρος, 1828)
Ένα άλλο πολύ σημαντικό είναι ότι το 1858 ο τότε επίσκοπος Συρας Δανιήλ Κοντούδης κατέστρεψε το μαρμάρινο και γεμάτο ανάγλυφα βάθρο του ανδριάντα του Αυτοκράτορα των Ρωμαίων Αδριανού και το μεταποίησε σε κολυμβήθρα και το τοποθέτησε στο εσωτερικό του ναού και αυτό ακριβώς σώζεται μέχρι σήμερα.
Διαβάστε σε αυτό το άρθρο και συγκινητική αυτή έρευνα που μιλά για ένα ακόμα άγνωστο στον πολύ κόσμο κομμάτι της σπουδαίας ιστορίας μας για μια από τις σημαντικότερες Ελληνικές εκκλησίες όχι μόνο στην Ελληνική επικράτεια αλλά απανταχού όπου υπάρχουν Έλληνες.
Το πρώτο μέλημα των συγκεντρωθέντων στην Συριανή παράλια προσφύγων από κάθε γωνία της Ελληνικής γης, αμέσως μόλις αισθάνθηκαν τους εαυτούς τους ασφαλείς ηταν η ανέγερσης ενός Ναού για να εκκλησιάζονται και να εκφράζουν την ευγνωμοσύνης τους προς τον Θεό δια την Σωτηρία των.
Σημαντικό είναι ότι υπήρχαν δυο ορθόδοξοι ναοί στην Άνω Σύρο με σημαντικότερο τον Ναό του Αγίου Νικόλαου (του πτωχού) ο οποίος είναι ένας από τους πρώτους ναούς γενικότερα και για τα δυο υπάρχοντα θρησκευτικά δόγματα στην Σύρο, αλλά η απομακρυσμένη θέση τους δυσκόλευε τους πιστούς να φτάνουν όποτε το επιθυμούσαν εκεί πάνω.
Έτσι λοιπόν περί τα μέσα του 1823 όταν έπαρχος Συρας ηταν ο Άλ. Άξιώτης ξεκινούν το σκάψιμο στην περιοχή για να κτίσουν τον Ναό τους οι Συριανοί. Προς μεγάλη τους έκπληξη με τις πρώτες σκαπανέας ανακαλύπτουν ότι στο έδαφος υπάρχουν υπολείμματα μαρμάρων προφανώς κάποιας αρχαίας οικοδομής.
Οι νέοι κάτοικοι της Σύρου αγνοώντας την προϊστορία του νησιού δεν ήξεραν ότι η περιοχή γενικότερα αυτή ηταν περιοχή όπου διέμεναν αρχαίοι Έλληνες σύγχρονοι του Φερεκύδη. Γενικά η παραλιακή αρχαία πόλη της Σύρου κατείχε μια έκταση που περιείχε μέσα της την περιοχή από το σημείο όπου βρίσκεται το Δημαρχείο και έφτανε ως την περιοχή που βρίσκεται ο Ι.Ν της Κοιμήσεως.
Προς στιγμήν υπήρξε μια απογοήτευση και σταμάτησαν τα έργα αλλά μετά από λίγο καιρό συνεχιστήκαν στο ίδιο σημείο πάνω από τα αρχαία ερείπια.
Κτήτορες δε της εκκλησίας αυτής είναι βασικά ο πρώτος π[πρόσφυγας που δήλωσε επίσημα κάτοικος της Ερμούπολης Νικόλαος Ταρμποχτζής και είκοσι ακόμα άλλοι έμποροι της Σύρου της εποχής εκείνης.
Η Μητρόπολη της Ερμούπολης, ηταν η πρώτη εκκλησία του νέου οικισμού της Ερμούπολης. Η ανέγερσή της άρχισε το 1824 και αφιερώθηκε στον Σωτήρα Χριστό, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη διάσωση των προσφύγων.
Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1831, με χρήματα από εράνους, και έχει σχήμα τρίκλιτης βασιλικής.
To όνομα του αρχιτέκτονα δεν είναι γνωστό, ακολουθεί όμως το πρότυπο της Παναγίας της Τήνου, που θεμελιώθηκε το 1823 και ήταν έργο του Ευστράτιου Σμυρναίου.
Βάσιμα επομένως οι Ι. Τραυλός – Α. Κόκκου έχουν υποθέσει ότι η Μεταμόρφωση σχεδιάστηκε από τον ίδιο αρχιτέκτονα, Ευστράτιο Σμυρναίο που ίσως ήταν πρόσφυγας από τη Σμύρνη.
Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος και Μητρόπολη της Σύρου λοιπόν, είναι ένας ναός ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ μνημείο που χτίστηκε το 1824 από πρόσφυγες των Ψαρών και της Χίου σε έναν ανηφορικό δρόμο κοντά σχεδόν παράλληλο στο Δημαρχείο της Ερμούπολης. Πρόκειται για μια τρίκλιτη εκκλησία, ρυθμού βασιλικής με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια που μεταξύ άλλων φιλοξενεί την καμπάνα του Αγίου Νικολάου των Ψαρών που μετέφεραν οι Ψαριανοί με χίλιες δυσκολίες από τον τόπο τους αλλά πολλά άλλα διάφορα κειμήλια που μετέφεραν οι πρόσφυγες.
Κάτι που λίγοι γνωρίζουν και την κάνει ακόμα σπουδαιότερη αρχιτεκτονικά και σημαντική είναι ο εντυπωσιακός σχεδιασμός της που παραπέμπει στην Παναγία της Τήνου, αφού (πιθανολογείται χωρίς να είμαστε σίγουροι) ότι ο αρχιτέκτονας και των δυο εκκλησιών ηταν ο Ευστράτιος Σμυρναίος.
Επίσης ξεχωρίζει το ασπρόμαυρο ψηφιδωτό στον προαύλιο χώρο, την παλιά στοά της είσοδο που πλέον έχει σφραγιστεί και διακρίνεται μόνο από την αρχική επιγραφή, τη διακοσμητική ζωγραφική, τα αντικείμενα ξυλογλυπτικής, τις παλιές εικόνες, τα εκκλησιαστικά έπιπλα και τα εξαιρετικά δείγματα αγιογραφίας του 19ου αιώνα.
ενώ δίπλα από την εκκλησία αξίζει κανείς να επισκεφθεί το εκκλησιαστικό μουσείο που φιλοξενεί ιερά σκεύη, βιβλία και χειρόγραφα.
Η εκκλησία έχει οικοδομηθεί σε λιθόκτιστο υπερυψωμένο περίβολο, με κιγκλίδωμα στα νότια και ανατολικά, ενώ τη δυτική πλευρά κλείνει διώροφη οικοδομή με μνημειακή στοά που διαμορφώνει την είσοδο από την οδό Ομήρου. Από τις δύο ευρύχωρες βοτσαλωτές αυλές, η ανατολική ήταν συχνά χώρος συγκεντρώσεων εδώ το 1826 η πόλη των προσφύγων πήρε το όνομά της. Η δυτική αυλή χρησιμοποιήθηκε στα 1824 -1834 για την ταφή των νεκρών. Το διώροφο κτίριο στα δυτικά, με τη μνημειακή είσοδο, τη λαξευτή τοιχοδομία, τις στοές με τα μεγάλα τοξωτά ανοίγματα, είχε κελιά για τους ιερείς, τους νεωκόρους αλλά και «τους πένητες». Χρησιμοποιήθηκε και ως νοσοκομείο και σήμερα στεγάζει γραφεία και άλλες ανάγκες του ναού.
Από αλλεπάλληλες επισκευές και επεμβάσεις έχει αλλοιωθεί η αρχική μορφή της εκκλησίας, που έφερε ανοιχτή στοά στη δυτική πλευρά, όπου ήταν και η κύρια είσοδος. Το 1917 η στοά κλείστηκε και μόνον η εντοιχισμένη αφιερωματική επιγραφή υποδεικνύει τη θέση της παλαιάς εισόδου.
Τον ίδιο χρόνο κλείστηκε με ξύλινη κατασκευή το πρόπυλο στη νότια πλευρά (σημερινή είσοδος): το 1923 προστέθηκε στη βόρεια πλευρά το παρεκκλήσιο του Αγ. Φανουρίου και επιχρίστηκε η τοιχοδομία.
Σε μια κρύπτη της δυτικής αυλής ενταφιάστηκε ο δάσκαλος του γένους Άνθιμος Γαζής, που πέθανε στην Ερμούπολη το 1828. Μαρμάρινη πλάκα του 1930 στον εξωτερικό (νότιο) τοίχο υποδεικνύει το σημείο, που δεν είναι πια προσιτό.
Όλος σχεδόν ο περίβολος της Μεταμόρφωσης είναι στρωμένος με Θαλάσσια βότσαλα «κοχλάκια» τα έλεγαν) που έφεραν από τη Ρόδο -η χρήση τους εντοπίζεται και σε άλλα σημεία της πόλης. Η επίστρωση άρχισε επί δημαρχίας Αργ. Ταρποχτζή (1846 – 1848) με σχέδια του Ερλάχερ, φαίνεται όμως ότι ολοκληρώθηκε αργότερα, καθώς τα βοτσαλωτά φέρουν τις χρονολογίες 1859 και 1862, ενώ η δυτική αυλή στρώθηκε το 1860.
Στην ανατολική αυλή υπάρχουν οι προτομές των μητροπολιτών Σύρου Α. Λυκούργου, Α. Λεβεντόπουλου και Φ. Ιωαννίδη, έργα του Σ. Φιλιππότη (1978), και προ της εισόδου η προτομή του Συριανού μητροπολίτη Ηλείας Α.Ν. Πολίτη, αγωνιστή της Εθν. Αντίστασης.
Όπως φαίνεται από επιγραφή, το νότιο καμπαναριό της εκκλησίας ανοικοδομήθηκε το 1915, χάρη σε κληροδότημα του Θεμιστοκλή Ζ. Πετροκοκκίνου, και ανακαινίστηκε στα 1986-87. Φορτωμένο από την ιστορία, ένα σωστό μουσείο, είναι και το εσωτερικό της Μητρόπολης, με αξιοπρόσεχτα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Όλα τα στοιχεία αυτά, όπως και τα εκκλησιαστικά έπιπλα και οι πολλές παλαιές εικόνες, είναι λαμπρά δείγματα ξυλογλυπτικής και αγιογραφίας του 19ου αι.
Η επιγραφή γράφει:
ΑΩΚΔ`
ΟΡΑΣ ΝΑΟΝ ΒΕΛΤΙΣΤΕ ΟΥΤΟΣ ΤΙΜΑΤΑΙ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΣ ΕΚ Δ;ΠΑΝΗΣ ΠΑΡΟΙΚΩΝ ΛΑΜΠΡΑΣ ΗΓΕΡΘΗ Η ΔΕ ΞΕΝΩΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΙΣ ΜΥΡΙΝΗΣ ΣΟΦΡΟΝΙΟΥ. ΆΝΩ ΜΕΝ ΑΡΧΗΝ ΚΑΙ ΤΕΡΜΑ ΚΑΤΩ ΟΡΑ ΚΑΙ ΜΑΚΑΡΙΖΕ ΤΟΥΣ ΒΟΗΘΟΝΤΑΣ ΑΥΤΩΝ.
ΑΩΛΑ`
Γράφει:Γράφει ο δημοσιογράφος και Ιστορικός Παναγιώτης Κουλούμπης .
