Στις αρχές της δεκαετίας του 1900 δημιουργήθηκε στην Σύρο ένα από τα πρώτα εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα.
Σκεφτείτε πως η ηλεκτρική ενέργεια ακόμα και εκείνα τα χρόνια ήταν κάτι πολύ πρωτοποριακό όχι μόνο για την Σύρο η την Ελλάδα άλλα ακόμα και για την Ευρώπη και τον κόσμο που ζούσαν την βιομηχανική επανάσταση.
Ο φωτισμός της Ερμούπολης είχε αρχίσει από πολύ παλαιοτέρα. Με διαφορές φάσεις.
Στην αρχή υπήρχαν κολόνες με φανάρια που τα άναβαν ειδικοί εργάτες του δήμου που ονομάζοντας φαναριτζήδες. Δεν υπήρχαν σε όλη την Ερμουπόλη φανάρια. Μόνο στα πιο κεντρικά και στα πιο κοινόχρηστα μέρη. Δεν έχουμε ακριβείς πληροφορίες από τι υλικό τροφοδοτούνταν αυτά τα φανάρια. Αν ήταν λάδι η λίπος το καύσιμο υλικό τους η κεριά. Στην Συνεχεία ήρθε στην Σύρο η ασετιλίνη. Με την ασετιλίνη η Ερμουπόλη φωταγωγείται ακόμα καλύτερα και σε πιο πολλά μέρη.
Τέλος την δεκαετία του 1900 εμφανίζεται το πρώτο εργοστάσιο ηλεκτρισμού στην Ερμουπόλη.
Ήταν ιδιωτικό και ανήκε στην Ανδριώτικη οικογένεια Αντωνίου Βαλμά. Το εργοστάσιο στεγάστηκε σε ένα πολύ ωραίο κτίριο που προϋπήρχε στην Ερμουπόλη. Είχε ήδη κατασκευαστεί από τις αρχές τις δεκαετίας του 1800 και ήταν εκεί που σήμερα βρίσκεται η πυροσβεστική υπηρεσία στο λιμάνι της Ερμούπολης. Η περιοχή αυτή ήταν γεμάτη από εργοστάσια, αποθήκες και μηχανουργία εκείνη την εποχή.
Το εργοστάσιο ανήκε στην Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρία και ήταν συστήματος Thomson –Houston .
Η αμερικανική εταιρία Thomson-Houston με τη συμμετοχή της Εθνικής Τράπεζας θα ιδρύσει την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρία που θα αναλάβει την ηλεκτροδότηση κι άλλων μεγάλων Ελληνικών πόλεων. Μέχρι το 1929 θα ηλεκτροδοτηθούν 250 πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5.000 κατοίκους.
Μεταβιβάστηκε στον Νικόλαο Βαλμά το 1818 ο οποίος το λειτούργησε ως εργοστάσιο πλέον και ανέπτυξε ένα πολύ ωραίο και δίκαιο για όλη την Ερμουπόλη ηλεκτρικό σύστημα επεκτείνοντας την ηλεκτροδότηση και στην Άνω Σύρο το 1928.
Το εργοστάσιο λειτουργούσε θαυμάσια ως την κατοχή.
Όμως οι Γερμανοί ήταν από τα πρώτα κτίρια που βομβάρδισαν και το κατέστρεψαν εν μέρη.
Μετά το τέλος του πολέμου το εργοστάσιο Βαλμά συνέχισε την λειτουργία του μέχρι το 1961 υπό τον έλεγχο ιδιώτη καλύπτοντας μέρος των αναγκών της πόλης Ερμούπολης.
Τον Απρίλιο του 1961 αγοράσθηκε από την ΔΕΗ και συνεχίζει την λειτουργία του μέχρι το 1969 που αναλαμβάνει η ΔΕΗ την πλήρη κάλυψη των αναγκών της Σύρου κατασκευάζοντας τον ΑΣΠ ΣΥΡΟΥ ιδρύοντας το νέο εργοστάσιο της ΔΕΗ στο νότιο άκρο της Ερμούπολης εκεί που ξέρουμε ότι υπάρχει ως σήμερα.(Πληροφορία Γιώργος Καπελλας) Το 1969 λειτούργησε ο ΑΣΠ ΔΕΗ ΣΥΡΟΥ. (ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΣ ΣΥΡΟΥ ΔΕΗ).
Το οικόπεδο ήταν των αδερφών Φιλίππου. Είχαν βιοτεχνία και έκαναν τούβλα επειδή το έδαφος εκεί είναι αργιλώδες. Έγινε αναγκαστική απαλλοτρίωση. (Πληροφορία Νίκος Λειβαδάρας)
Ας δούμε τι γνωρίζουμε για την οικογένεια Βαλμά.
Ήταν Ανδριώτες. Στο επάγγελμα ήταν ξυλέμποροι, χρωματοποιοί και κιγκλαριστές. Μέλη της οικογένειας του Αντωνίου Βαλμά εργάστηκαν και στο ναυπηγείο της Σύρου.
Ο Νικόλαος Αντ. Βαλμας (1854 – 1934) έγινε πλοίαρχος του εμπορικού ναυτικού και με χρήματα δικά του άλλα και της οικογένειας του αγόρασε το ηλεκτρικό εργοστάσιο και το λειτούργησε με αρκετούς εργάτες που ήταν μάλιστα καλοπληρωμένοι. Παράλληλο ίδρυσε και ένα παγοποιείο ενώ απέκτησε πολλά μερίδια σε ατμόπλοια της εποχής.
Όλες αυτές τις επιχειρήσεις συνέχισε ο γιος του Αντώνιος Βαλμάς. Αξίζει να γνωρίζετε ότι το σπίτι του Αντωνίου Βαλμά ήταν το κτήριο που σήμερα στεγάζεται το Εμπορικό και βιομηχανικό επιμελητήριο. Όλη η οικογένεια είχε και ένα αρχοντικό στην Ποσειδωνία όπως ήταν η μόδα της εποχής. Αυτό το αγόρασε από τον έμπορο Καρακάλο. Είναι ένα θαυμάσια διατηρητέο αρχοντικό που κτίστηκε το 1912.
Η οικογένεια Βαλμάδων ήταν τις πιο αγαπητές φαμίλιες στο χωριό -μέλη της οποίας μένουν ακόμη και σήμερα. Το κτήμα των Βαλμάδων, εκτός του μπαξεβάνη που διατηρούσε (όπως άλλωστε όλα τα κτήματα), είχε και ιδιοκτήτη ψαρόβαρκα με ψαρά.
Όμως παρ’ όλα τα πλούτη ο κυρ Αντώνης, απλός και καταδεχτικός, κατέβαινε που και που στο καφενείο μαζί μ’ όλους τους ντόπιους, να πιει το καφεδάκι του, να μιλήσει και ν’ αστειευτεί, κι αν χρειαζόταν, να δώσει και τη σοφή συμβουλή του.
Το Αρχοντικό και η έπαυλη Βαλμά σήμερα έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο της νεοελληνικής ιστορίας.
Το αρχοντικό χτίστηκε το 1912.
Ευχαριστώ τους Κυρίους Νίκο Λειβαδάρα και Γιώργο Καπέλλα για την φωτογραφία του εργοστασίου.
Γράφει: Ο Ιστοριογράφος και δημοσιογράφος Παναγιώτης Κουλουμπής
